aaaaCzęsto usiłujemy ukryć nasze uczucia przed tymi, którzy powinni je poznać.aaaa [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Marta Główczyńska, pedagogika, grupa 3

Perenialistyczna metafizyka opiera się na przekonaniu, że wszechświat ma charakter intelektualny i duchowy. Przyjmując arystotelesowską definicję człowieka jako istoty rozumnej, perenialisci wierzą, ze szkoła jest społeczną instytucją stworzoną specjalnie po to, by pomagała rozwijać ludzki potencjał intelektualny. Termin „perenializm” wywodzi się od angielskiego słowa „perennial”, czyli „wieczny”, i wyraża przeświadczenie, że najważniejsze zasady wychowania są niezmienne i nigdy nie trącą na aktualności. Według nich najważniejszym zadaniem filozofa edukacji jest analiza ludzkiej natury i opracowanie programu wychowania uwzględniającego najbardziej uniwersalne  właściwości charakteru człowieka. Program ten powinien zasadzać się na następujących tezach:

1)     intelekt właściwy ludziom umożliwia formułowanie wielu różnych strategii postępowania i wybranie spośród niej tej, która najlepiej spełnia ludzkie potrzeby . Skoro jesteśmy w stanie konstruować te modele działanie i wybierać pomiędzy nimi to dysponujemy wolną wolą.

2)     Podstawowe ludzkie wartości są związane z racjonalnością- cechą definiującą człowieka. Wszyscy ludzie potrafią wyrażać swoje myśli za pomocą symboli i komunikować je innym.

3)     Choć każda kultura ma swoją specyfikę, wszędzie na świecie ludzie stworzyli zasady etyczne, którymi kierują się zarówno jednostki, jak i społeczeństwa. Wszędzie też ludzie wypracowali religijne bądź estetyczne wzorce nadające określoną formę ludzkiemu doświadczeniu i ekspresji.

Perenialiści twierdzą, ze skoro natura ludzka jest niezmienna, stała muszą to być podstawowe modele edukacyjne. Zadaniem wychowania jest przede wszystkim rozwijanie zdolności racjonalnego myślenia. Podstawową zasadą edukacji jest dążenie do prawdy. A ponieważ to, co prawdziwe, jest uniwersalne i niezmienne, właściwa edukacja powinna również taka być. W szkolnym programie nauczania trzeba położyć nacisk na powszechne i zawsze aktualne kwestie dotyczące ludzkiej egzystencji. Powinien on zawierać materiały o charakterze poznawczym dobrane specjalnie tak, by przyczyniały się do rozwijania zdolności rozumowania. Należy zadbać o to, by był ułożony w sposób logiczny i umożliwiał uczniom korzystanie z symbolicznych wzorców myślowych i komunikacyjnych. Program nauczania powinien także ugruntować zasady etyczne oraz zachęcać uczniów  do przyjęcia krytycznej postawy wobec kwestii moralnych, estetycznych i religijnych, wpajając im jednocześnie szacunek dla kulturowego dorobku ludzkości. Zwolennicy tej teorii edukacyjnej starają się stworzyć warunki sprzyjające temu, by dzieci mogły jak najpełniej wykorzystać swój intelektualny i duchowy potencjał, i dlatego proponują program nauczania o układzie przedmiotowym, oparty na takich dyscyplinach jak: historia, język, matematyka, logika, literatura oraz nauki humanistyczne i przyrodnicze. Przedmioty te, uznawane przez nich za swoisty katalog osiągnięć ludzkiej rasy, są niezbędnym  narzędziem cywilizowanego człowieka i pomagają mu usystematyzować posiadaną wiedzę.

W perenialistycznej teorii edukacji szczególną rolę przypisuje się przedmiotom humanistycznym, które umożliwiają wgląd w naturę dobra, prawdy i piękna. W dziełach, które są studiowane na zajęciach z tych przedmiotów, ludzkości udało się zawrzeć ułamek wiecznych prawd i wartości. Odkrycia dokonywane  w dziedzinie nauk przyrodniczych, filozofii, literatury, historii i sztuki są przekazywane z pokolenia na pokolenie i w ten sposób uwieczniane. Koncepcje zawarte w dziełach Platona, Arystotelesa czy Johna Stuarta Milla mają wartość ponadczasową. Natomiast innym ideom, mimo że w danym momencie cieszą się popularnością, nie udaje się przejść próby czasu i prędzej czy później są odrzucane. Te ogólne założenia przeanalizuję na przykładzie edukacyjnych koncepcji Roberta M.Hutchinsa i Jacquesa Maritaina. Pierwszy jest przedstawicielem laickiego odłamu klasycznej filozofii humanistycznej, drugiego zazwyczaj zalicza się do nurtu perenializmu religijnego. Pomimo pewnych różnic obaj przyjmują następujące założenia:

1) istnieje zbiór prawd , których wartość jest uniwersalna i nie zależy od okoliczności i uwarunkowań kulturowych

2) właściwa edukacja powinna sprzyjać poszukiwaniu prawdy i ugruntowywać  ponadczasowe zasady stanowiące o tym, co słuszne i sprawiedliwe

3) prawdy najlepiej przekazywać, umożliwiając uczniom systematyczne studia i analizę dorobku przeszłości , uwiecznionego w dziełach religijnych, filozoficznych, literackich i historycznych. Poza tymi teoriami omówię również koncepcje Pander, która pojawiła się ostatnio na fali obserwowanego ostatnio zainteresowania perenializmem.

Robert Maynard Hutchins (1899-1977) był orędownikiem tezy, że edukacja powinna polegać przede wszystkim na rozwijaniu intelektu. Uważał on, że :

1)     rozwijanie fundamentalnych umiejętności, takich jak czytanie, pisanie i arytmetyka, jest niezbędne, jeśli chce się wychować wykształconych i cywilizowanych ludzi

2)     liberalna edukacja powinna umożliwiać  poznawanie zdobyczy cywilizacji

3)     kształcenie zawodowe i specjalistyczne należy rozpocząć dopiero wówczas, gdy uczeń ukończy ogólna edukację- taką, którą każdy człowiek będąc istota rozumną, powinien odebrać.

Hutchinks oparł swoją filozofię edukacyjną na dwóch podstawowych koncepcjach:

1)     Człowiek jest z natury rozumny

2)     Istotą wiedzy są wieczne, absolutne i  uniwersalne prawdy.

Jego teoria edukacji zakłada, że pewne podstawowe właściwości natury ludzkiej są niezmienne. Z tego przeświadczenia Hutchins wywodził swój postulat  edukacji uniwersalnej. Ponieważ rozum jest najistotniejszym atrybutem człowieka, rozwijanie intelektu stanowi najważniejszy cel edukacji. Doskonaląc zdolności umysłowe, zdobywamy narzędzie umożliwiające  nam odkrywanie wielkich prawd zawartych w klasycznych dziełach cywilizacji zachodniej. Autor ten uważał, że zbyt wczesne prowadzanie kształcenia zawodowego i specjalistycznego do programu nauczania jest sprzeczne  z ideą edukacji ogólnej. Kładzenie nadmiernego nacisku na specjalizacje sprawiło, że przedmioty humanistyczne zajęły pośrednie miejsce w programie kształcenia ogólnego. Niektórzy teoretycy edukacji podporządkowują politykę oświatowa konkretnym programom politycznym i społecznym, co powoduje, że szkoła zamiast skupiać się na rozwijaniu u uczniów krytycznej inteligencji, spełnia zadania innego typu lub staje się narzędziem indoktrynacji.

Hutchins przekonywał, że program nauczania powinien umożliwiać  zgłębianie gromadzonego od pokoleń, trwałego dorobku myśli ludzkiej, w którym odzwierciedlają się najszlachetniejsze dążenia człowieka. Szczególnie zalecał studiowanie „wielkich dziel” – klasycznych utworów literackich o wartościach ponadczasowych. Oprócz tego zaleca studiowanie gramatyki, retoryki, logiki i matematyki. Pragnął ponownie tchną w szkolnictwo wyższe ducha racjonalizmu. Był przekonany, że metafizyka, polegająca na zgłębianiu pierwszych zasad, leży u podstaw wszystkich innych intelektualnych poszukiwań. Poznanie pierwszych zasad, od którego powinno się rozpocząć kształcenie wyższe, pozwoli później uczniom analizować bardziej aktualne zagadnienia i rozważa najistotniejsze problemy człowieka. Studiując nauki społeczne, młodzi ludzie zdobędą  wiedzę z zakresu takich nauk praktycznych jak: etyka, polityka i ekonomia, w ramach nauk przyrodniczych zaś będą badać zjawiska naturalne i fizyczne.

Hutchins, który krytycznie oceniał tendencje do specjalizacji występującą w edukacji nauczycieli, uważał, ze przyszli pedagodzy powinni odebrać solidne ogólne wykształcenie w zakresie nauk humanistycznych i ścisłych. Taka edukacja ma im umożliwić przyswojenie podstawowych zasad pedagogiki. Nauki wyzwolone – gramatyka, retoryka, logika i matematyka – są według Hutchunsa  potężnymi instrumentami, które pomogą przyszłemu nauczycielowi systematyzować  i w czytelny sposób  przekazywać wiedzę.

Religijna odmiana peremializmu znajduje  wyraz w formułowanych przez neotomistów filozoficznych koncepcjach edukacyjnych, często powiązanych ze szkolnictwem rzymskokatolickim. Podobnie jak perenialiści laiccy, zwolennicy tej teorii również wierzą w istnienie uniwersalnych prawd i wartości. Opowiadają się za programem nauczania opartym na trwałych i nieprzemijających wartościach. Podkreślają, że wszechświat i zamieszkujący go ludzie zostali stworzeni przez najwyższy byt, czyli wszechwiedzącego i kochającego Boga. Głosicielem religijnej odmiany perenializmu by Jacques Maritain, zaliczany również do przedstawicieli neotomizmu lub integralnego realizmu. Uważał on, że edukacja ma dwa główne cele:

1)     wychowanie ludzi tak, by pielęgnowali w sobie człowieczeństwo

2)     umożliwienie im poznania własnego dziedzictwa kulturowego.

Jego zdaniem należy kłaść nacisk na kształtowanie racjonalizmu i duchowości, czyli podstawowych cech wyróżniających człowieka. Szkolenie zawodowe i specjalistyczne ma znaczenie drugorzędne w porównaniu z doskonaleniem intelektu. Martain sądził, że prawdziwym celem edukacji jest takie wychowanie ludzi, by umieli osiągnąć pełnię człowieczeństwa. Według niego w procesie wychowanie należy przekazywać człowiekowi „duchowe dziedzictwo” jego „narodu i cywilizacji” , co pozwoli mi na kształtowanie samego siebie jako osoby „uzbrojonej w wiedzę, siłę osądu i cnoty moralne”. Funkcją edukacji jest zatem przechowywanie „wielowiekowych osiągnięć kolejnych pokoleń”. Maritain krytykował „woluntaryzm” naturalistów” i progresywistów , którzy postrzegali naturę ludzką przez pryzmat emocji i woli. Sprzeciwiał się takiej postawie i zarzucał zwolennikom emocjonalizmu zbyt uproszczone pojmowanie natury ludzkiej. Był przekonany że prawidłowo funkcjonująca  osoba powinna kierować się intelektem, a nie emocjami.

Według Maritaina nauczyciel to osoba wykształcona, cywilizowana i dojrzała, posiadająca wiedzę, którą studenci nie rozporządzają, ale z która chcieliby się zapoznać. Właściwą metodą nauczania jest odwołanie się na początek do tego, co uczeń wie, a następnie stopniowe  wprowadzanie go  w arkana wiedzy, która jest dla niego nowa. Maritain postrzegał nauczyciela jako aktywnego uczestnika procesu uczenia. Uczeń, który jest rozumną i wolną istotą posiadającą niematerialną dusze  i fizyczne ciało, został obdarzony intelektem, i pragnieniem zdobywania wiedzy. Zadaniem nauczyciela jest pielęgnowanie u ucznia tych podstawowych właściwości, które umożliwiają mu realizowanie w pełni własnego potencjału. Według niego są to:

1)     umiłowanie prawdy

2)     umiłowanie dobra i sprawiedliwości

3)     bezpośredniość i otwartość na życie

4)     czerpanie zadowolenia z dobrze wykonanej pracy

5)     zmysł współpracy.

Nauczyciel powinien zatem rozwijać u swoich wychowanków tych pięć najważniejszych cech, by w ten sposób stymulować ich rozwój umysłowy.

Maritain zalecał, by program nauczania był usystematyzowany i miał układ przedmiotowy. Edukacja w szkole podstawowej powinna polegać na rozwijaniu fundamentalnych umiejętności, które ułatwią uczniowi przyswajanie wiedzy  z zakresu konkretnych, wyodrębnionych przedmiotów. Twierdził, że dziecko żyje w świcie wyobraźni, a zatem nauczyciele w szkołach podstawowych powinni zaczynać od odwołania się do fantazji swoich podopiecznych i posługując się formułą opowiadania oraz stylem narracyjnym, skłaniać dziecko do badania przedmiotów i wartości przedstawionych mu w sposób spójny i logiczny. Maritain był przekonany, że kształcenie zarówno w szkołach średnich , jak i wyższych powinno polegać na umożliwieniu uczniom doskonalenia zdolności osądu i rozumowania. Do osiągnięcia tego celu niezbędne jest studiowanie przedmiotów humanistycznych. Do przedmiotów, które powinny się znaleźć w programie szkoły średniej zaliczał: gramatykę, języki obce, historię, geografię i nauki przyrodnicze. Kształcenie w kolegium powinno według Maritaina trwać cztery lata i obejmować kolejno:

1)     rok matematyki i poezji, poświecony nauce tych przedmiotów, jak również zgłębianiu literatury, logiki, języków obcych i historii cywilizacji

2)     rok nauk przyrodniczych i sztuk pięknych, poświęcony fizyce, naukom przyrodniczym, sztukom pięknym, matematyce, literaturze, poezji i historii sztuki

3)     rok filozofii, obejmujący studiowanie metafizyki, filozofii przyrody, epistemologii, psychologii, fizyki i nauk przyrodniczych, matematyki, literatury, poezji i sztuk pięknych

4)     rok filozofii etycznej i politycznej, poświęcony studiowaniu etyki, filozofii politycznej i społecznej, fizyki, nauk przyrodniczych, matematyki, literatury, poezji, sztuk pięknych, historii cywilizacji i historii nauki.

Maritain ubolewał nad tym , że we współczesnym społeczeństwie, kładącym nacisk na specjalizację, człowiek zatracił poczucie integralności, pełni, które nadają życiu porządek i sens. Twierdził, że filozofia, która zajmuje się związkami człowieka z wszechświatem, oraz teologia, badająca relacje człowieka z Bogiem, powinny znajdować się na szczycie hierarchii nauczanych przedmiotów.

Wyrazem obserwowanego obecnie renesansu perenializmu jest „koncepcja paidei” opracowana przez Mortimera Adlera. Słowo „paideia” wywodzi się z języka greckiego i oznacza „wychowanie dzieci”. Określenie to odnosi się do ogólnego wykształcenia, jakie powinni odebrać wszyscy ludzie. Nawiązująca do perenializmu koncepcja paidei opiera się na twierdzeniu, że każde dziecko powinno mieć równe szanse edukacyjne. Szkoła powinna zapewnić wszystkim uczniom jednakowe wykształcenie zarówno pod względem „ilościowym” , czyli „liczby lat nauki , jak i „jakościowym”. Według nich edukacja osiąga swój podstawowy cel, jeśli wychowuje „istoty ludzkie na wykształcone osoby”. Podobnie jak w modelu arystotelesowskim, szkoła powinna nie tylko zapewnić zdobycie potrzebnych umiejętności i wiedzy, ale również wyrobić w uczniu nawyk czy dążność do kształcenia się prze cale życie. Zwolennicy koncepcji paidei twierdzą, że zadaniem szkoły jako instytucji jest zapewnienie uczniom jednotorowego systemu kształcenia. Są zdania, że szkoła powinna kultywować to , co uniwersalne w naturze ludzkiej. Kształcenie w szkole ma według zwolenników koncepcji paidei trzy główne cele, dotyczące wszystkich uczniów:

1)     powinno dostarczyć narzędzi umożliwiających rozwój umysłowy, moralny i duchowy

2)     powinno pogłębiać wiedzę obywatelską i pielęgnować cnoty  właściwe prawdziwemu obywatelowi

3)     powinno wyposażać w podstawowe umiejętności umożliwiające efektywne wykonywanie pracy, a nie ograniczać się do szkolenia zawodowego ukierunkowanego na konkretną specjalność.

Rzecznicy paidei, przestrzegają przed zbyt wczesnym wprowadzeniem szkolenia zawodowego, gdyż według nich  wpływa ono niekorzystnie na jakość edukacji. Wszyscy ludzie powinni odebrać ogólne wykształcenie obejmujące nauki humanistyczne i ściśle, ponieważ dzięki temu będą mogli w pełni realizować swój potencjał i rozwinąć zdolność racjonalnego myślenia, stanowiącą najcenniejszą właściwość człowieka. Specjalizacja zawodowa, zdobywana kosztem wykształcenia ogólnego, zawęża ekonomiczną działalność człowieka do konkretnej profesji, która w dodatku może się po pewnym czasie okazać nieprzydatna na rynku pracy. Zwolennicy paidei dowodzą, że wszyscy uczniowie powinni kształcić się zgodnie z tym samym programem nauczania , obejmującym dwanaście lat. Należy jednak zapewnić im możliwość wyboru, jeśli chodzi o język obcy. Program nauczania składa się z trzech powiązanych ze sobą trybów nauki:

1)     przyswojenie usystematyzowanej wiedzy

2)     zdobycie umiejętności uczenia się i umiejętności intelektualnych

3)     poznawanie i analizowanie idei i wartości.

Realizowanie pierwszego z tych postulatów, dotyczącego zdobywania wiedzy, wymaga usystematyzowania treści przedmiotowych. Proponowany przez nich program nauczania obejmuję język, literaturę, sztuki piękne, matematykę, nauki przyrodnicze, historię, geografię i nauki społeczne. Umiejętność uczenia się i zdolności intelektualne należy, zdaniem zwolenników...