aaaaCzęsto usiłujemy ukryć nasze uczucia przed tymi, którzy powinni je poznać.aaaa [ Pobierz całość w formacie PDF ]
MALINOWSKI
B
RONISŁAW
K
ACPER
– badacz kultur ludów tradycyjnych,
inicjator systematycznych badań terenowych w tym zakresie, współtwórca
funkcjonalizmu w antropologii społecznej, ur.
7 IV 1884 w Krakowie, zm. 16
V 1942 w New Haven.
Ojciec M., Lucjan Malinowski, absolwent Szkoły Głównej w Warszawie
i uniwersytetów w Lipsku, Jenie, Petersburgu i Moskwie, był prof. slawistyki
UJ. Autorytet i osiągnięcia naukowe ojca ukształtowały ambicje intelektualne
M. Mimo kłopotów zdrowotnych i przerw w nauce ukończył z bardzo dobrym
wynikiem elitarne Gimnazjum im. Króla Jana III Sobieskiego w Krakowie. W
1902 rozpoczął studia na Wydziale Filozoficznym UJ. Słuchał wykładów z
matematyki, fizyki, chemii, a także psychologii, filozofii, nauk politycznych.
Nauczycielami M. byli m.in. matematyk – K. Żórawski, psycholog i filozof –
W. Heinrich, filozof – M. Straszewski, poloniści – S. Tarnowski i S.
Windakiewicz. Szczególny wpływ wywarł na niego wykładowca historii
filozofii ks. prof. S. Pawlicki. M. często przebywał w Zakopanem, gdzie ulegał
atmosferze intelektualnej młodopolskiego modernizmu; tu poznał m.in. S. I.
Witkiewicza (Witkacego), L. Chwistka, M. Czaplicką, B. Piłsudskiego, czytał
dzieła F. W. Nietzschego i obmyślał „system” budowania własnej osobowości.
Jego szerokie zainteresowania – od matematyki, nauk przyrodniczych i
psychologii po historię literatury i filozofię – skrystalizowały się wokół
zagadnień filozoficznych. Pracę doktorską pt.
O zasadzie ekonomii myślenia
obronił w 1908 sub auspiciis Imperatoris, co było niezwyczajnym w owych
czasach wyróżnieniem. Doktorat M., będący utrzymanym w tonie
neokantyzmu A. F. Langego krytycznym omówieniem empiriokrytycyzmu E.
Macha i R. Avenariusa, oceniony wysoko, otwierał drogę do kariery naukowej,
jednak ciągłe zagrożenie utratą wzroku uniemożliwiło podjęcie etatowej pracy.
W 1909 odbył studia w zakresie nauk przyrodniczych (fizyka i chemia) na
uniwersytecie w Lipsku, uczestniczył także w wykładach K. Büchera i W.
Wundta. Pod ich wpływem M. zainteresowania psychologią ludów
(Völkerpsychologie) i etnologią, zainicjowane lekturą
Złotej gałęzi
J. G.
Frazera, skonkretyzowały się jako plany badawcze. W 1910 wyjechał na studia
podyplomowe do London School of Economics (LSE) przy Uniwersytecie
Londyńskim, prowadził też prace badawcze w British Museum. Środowisko
naukowe London School of Economics (E. Westermarck, C. G. Seligman)
ostatecznie ukształtowało badawcze zainteresowania i horyzonty M. i
Malinowski
PEF - © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu
umożliwiło kontakty ze środowiskiem badaczy kultury ludów prymitywnych
(Frazer, W. H. R. Rivers). W Londynie odnowił kontakty z M. Czaplicką, która
w Oxfordzie prowadziła wówczas własne badania w dziedzinie etnologii,
poznał też J. Conrada.
Środowisko kulturowe i intelektualne Londynu wywarło wpływ na
osobowość M., którego wykształcenie filozoficzne, a zwł. w dziedzinach nauk
społecznych nie wyrastało poza prowincjonalny poziom UJ. M. poszerzył w
tym czasie swą wiedzę o znajomość socjologii E. Durkheima i M. Maussa,
studiował język arab. Od tego czasu jego kontakty z Polską były coraz bardziej
sporadyczne (ostatni raz był w 1923).
Od 1913 pracował jako wykładowca w London School of Economics,
opublikował swą pierwszą książkę:
The Family among the Australian
Aborigines. A Sociological Study
(Lo 1913). W 1914 odbył pierwszą podróż
badawczą, uczestnicząc w ekspedycji naukowej organizowanej przez LSE, co
stało się wydarzeniem przełomowym w życiu osobistym i intelektualnym M.
Wybuch I wojny światowej zastał go w Australii. Tu urwała się więź przyjaźni
z Witkacym, który początkowo towarzyszył M. w wyprawie. Jako poddanemu
Austro-Węgier groziło M. internowanie, czego uniknął dzięki wstawiennictwu
Seligmana. Od 1914 podjął badania terenowe, początkowo na wyspie Tulon, a
później na Wyspach Triobriandzkich. Choroba wywołana trudnymi warunkami
pobytu na Triobriandach zmusiła M. do powrotu (1920) na leczenie do Europy.
Na Wyspach Kanaryjskich odbywał kurację i pisał swą pierwszą monografię
terenową:
Argonauts of the Western Pacific
. Praca przyniosła uznanie wśród
badaczy i czytelników. Od czasu powrotu do Europy odbył liczne podróże
badawcze (m.in. Meksyk – 1926, Afryka płd. – 1936). W 1927 otrzymał
Katedrę Antropologii na Uniwersytecie Londyńskim, był członkiem
korespondentem PAU (1930), delegatem London University na uroczystości
trzechsetlecia Harvard University i jego doktorem h.c. (1936), członkiem
Holenderskiego Królewskiego Tow. Nauk (1933), honorowym członkiem
Royal Society w Nowej Zelandii (1936).
W 1938 opuścił Anglię i udał się do USA. Tu zastał go wybuch II wojny
światowej. W 1940 i 1941 w Meksyku prowadził badania terenowe wśród
Zapoteków. W 1942 otrzymał stałe zatrudnienie jako prof. w Yale University.
Wydarzenia wojenne w Europie, a zwł. dochodzące informacje o
okrucieństwach w okupowanej ojczyźnie odnowiły pol. tożsamość M., który
Malinowski
PEF - © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu
swój los porównywał do losu J. Conrada. Jako wyraz sprzeciwu wobec tragedii
narodu i kultury pol. uczestniczył w założeniu Polish Institute of Arts and
Sciences in America (m.in. z O. Haleckim, J. Kucharzewskim) i został
pierwszym jego prezesem. W 2 dni po inauguracyjnym zebraniu zmarł.
Poglądy swe kształtował w atmosferze intelektualnej, którą później
nazwano młodopolskim modernizmem. Filozofia Nietzschego jako pole
odniesień dla ważnych dla M. autoanaliz i filozofia empiriokrytycyzmu łączył
z niechęcią do metafizyki i kultem dla nauki. Studia w Krakowie i w
Niemczech ukształtowały w M. ogólny pogląd na naukę, który pozwolił mu
zająć krytyczne stanowisko wobec stanu badań w antropologii społecznej i
ocenić przydatność do jej naprawy socjologii Durkheima.
Osiągnięcia M. to monografie z badań terenowych, a także sukcesy
dydaktyczne. Zgromadził (zwł. w czasie pracy w LSE) grono uczniów, którzy z
sukcesami kontynuowali jego badania na całym świecie (R. Firth, M. Fortes, S.
Nadel, I. Schapera, A. Richards, E. Leach i in.). W seminariach M.
uczestniczyli także pol. uczeni (K. Dobrowolski, M. Ossowska, S. Ossowski, F.
Gross, A. Waligórski).
Ważniejsze prace M.:
Wierzenia pierwotne i formy ustroju społecznego.
Pogląd na genezę religii ze szczególnym uwzględnieniem totemizmu
(Kr 1915);
Argonauts of the Western Pacific
(Lo 1922;
Argonauci Zachodniego Pacyfiku
,
Wwa 1967);
The Problem of Meaning in Primitive Languages
(w: C. K.
Ogden, A. I. Richard,
The Meaning of Meaning
, Lo 1923, 296–336);
Crime
and Custom in Savage Society
(Lo 1926;
Zwyczaj i zbrodnia w społeczności
dzikich
,
Wwa 1957);
Sex and Repression in Savage Society
(Lo 1927;
Seks i
stłumienie w społeczności dzikich
,
Wwa 1987);
Coral Gardens and Their
Magic
(I–II, Lo 1935, 1966
2
;
Ogrody koralowe i ich magia
, I–II, Wwa 1986).
Pośmiertnie wydano:
Freedom and Civilization
(NY 1944;
Wolność i
cywilizacja oraz studia z pogranicza antropologii społecznej, ideologii i
polityki
, Wwa 2001);
A Scientific Theory of Culture and Other Essays
(Chapel
Hill 1944);
Magic, Science and Religion and Rother Essays
(Bs 1948);
A Diary
in the Stricte Sense of the Term
(NY 1967;
Dziennik w ścisłym znaczeniu tego
wyrazu
, Kr 2002);
The Early Writings of Bronisław M.
(C 1993); w języku pol.
prace M. wydano pt.
Dzieła
(I–XIII, Wwa 1980–2004).
A
NTROPOLOGIA
SPOŁECZNA
. W 1922 ukazały się dwie monografie
etnograficzne: A. R. Radcliffe-Browna
The Andaman Islanders
(C 1922) i M.
Malinowski
PEF - © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu
Argonauts of the Western Pacific
, które antropologię społeczną wprowadziły w
fazę funkcjonalizmu. Funkcjonalizm M., podobnie jak Radcliffe-Browna,
wyrastał ze sprzeciwu wobec dwóch zasadniczych orientacji antropologii
społecznej: ewolucjonizmu (L. H. Morgan, E. B. Tylor, Frazer) i dyfuzjonizmu
(F. Ratzel, Rivers, W. Schmidt).
Wbrew dyfuzjonistom M. głosił metodologiczny postulat holizmu, tzn.
postulat, by zjawiska kulturowe badać nie tyle w perspektywie wzajemnych
wpływów kręgów kulturowych (Kulturkreis), lecz jako elementy całokształtu
życia społecznego konkretnego społeczeństwa. Zasadniczy sprzeciw M. wobec
ewolucjonizmu wyrażał się w postulacie odrzucenia spekulatywnych koncepcji
rozwoju kultury w czasie na rzecz synchronicznej analizy zjawisk
współwystępujących w kulturze.
Obydwa postulaty promowały długotrwałe badania terenowe, w czasie
których należało prześledzić istotne aspekty życia danej społeczności w ich
wzajemnym powiązaniu i zdolności do zaspokajania potrzeb członków
społeczeństwa. Wszystkie aspekty zbiorowego życia i postaw ludzkich
(stosunki pokrewieństwa, mitologia, sposoby uprawy roli, formy władzy, życie
seksualne, obrzędy pogrzebowe, edukacja, prawo, sztuka, magia) w myśl
koncepcji badań podjętej przez M. powiązane są więzią funkcjonalną. Istotą
kultury jest jej integralny charakter względem poszczególnych kompleksów
życia społecznego i charakter instrumentalny względem potrzeb jednostki
ludzkiej zaspokajanych w działaniu. Celem badań jest ujawnienie swoistych
cech życia danej społeczności, które przejawiają się w kulturze rozumianej
jako zintegrowany funkcjonalnie system pełniący instrumentalne role
względem imperatywów życia w określonym społecznym i fizycznym
środowisku.
Kategoria związku funkcjonalnego jest w tym sensie kluczowym
pojęciem teoretycznym antropologii społecznej, gdyż tłumaczy związki
poszczególnych kompleksów kulturowych, powiązania między ich
całokształtem a potrzebami ludzkimi, pozwala też na uchwycenie powiązań
teorii z obserwacjami. Trwałe powiązania funkcjonalne, które mają cechy
powszechności i względnej od siebie niezależności, nazwał M. instytucjami.
Instytucje zatem to albo „zorganizowany system działań ludzkich” (
Kultura
, w:
tenże,
Wybór pism
, w: A. K. Paluch,
Malinowski
, 133–134), albo grupa ludzi
podejmujących w określonych warunkach wspólne działania. Tego rodzaju
Malinowski
PEF - © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu
rozstrzygnięcia doprowadziły M. do odkrycia, które z biegiem czasu zaczęto
traktować jako najbardziej charakterystyczną cechą funkcjonalizmu w
antropologii społecznej.
Wkład M. w antropologię społeczną polegał na ustaleniu nowych
standardów metodologicznych badań etnologicznych, które – jak uważał – nie
mogą polegać ani na wyrywkowych obserwacjach przekazanych przez
nieprzygotowanego informatora, ani na źródłach pisanych utworzonych dla
celów innych niż badawcze, ani na spekulatywnych domniemaniach badacza
zbudowanych na modelach jego własnego uczestnictwa w kulturze. Badania w
zakresie antropologii społecznej wymagają długotrwałych obserwacji życia
tubylców w możliwie wszechstronnych perspektywach
zinstytucjonalizowanych form i funkcji życia społecznego. W ten sposób
badacz unika wizji kultury przenikających do jego świadomości z doświadczeń
tubylczych uczestników życia społecznego. Metoda ta pozwala mu na
odseparowanie się od etnocentrycznych, projektowanych z wnętrza własnych
doświadczeń obrazów „dzikiego”. Pod tym względem wyjątkowe miejsce w
literaturze światowej zajmuje jego
Dziennik w ścisłym znaczeniu tego wyrazu
–
„dokument osobisty”,
będący świadectwem zmagań duchowych nie tylko z
rolami społecznymi i wymogami, jakie – w jego odczuciu – zostały mu
przydzielone w jego własnym świecie kulturowym, ale także z innością kultury
egzotycznej.
Man and Culture. An Evaluation of the Work of Bronislaw M.
,
Lo 1957;
I. C. Jarvie,
The Revolution in Anthropology
,
Lo 1964, 1998; M. Harris,
The
Rise of Anthropological Theory. A History of Theories of Culture
,
Lo 1968; P.
Sztompka,
Metoda funkcjonalna w socjologii i antropologii społecznej
,
Wr
1971; A. Waligórski,
Antropologiczna koncepcja człowieka
,
Wwa 1973;
A. K.
Paluch,
Malinowski
,
Wwa 1981;
K. J. Brozi,
Antropologia funkcjonalna
Bronisława M. Problemy metodologiczne
, Lb 1983;
Antropologia społeczna
Bronisława M.
,
Wwa 1985;
Między dwoma światami – Bronisław M.
, Wwa
1985; A. Kuper,
Między charyzmą a rutyną. Antropologia brytyjska 1922–
1982
, Łódź 1987; A. K. Paluch,
Mistrzowie antropologii społecznej
, Wwa
1990; J. Kiepe,
Ästhetische Inszenierungen in der Ethnographie. Bronisław M.
im Spannungsfeld der Kulturen
, F 2005.
Paweł Bytniewski
Malinowski
PEF - © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu
[ Pobierz całość w formacie PDF ]