aaaaCzęsto usiłujemy ukryć nasze uczucia przed tymi, którzy powinni je poznać.aaaa [ Pobierz całość w formacie PDF ]
Współczesne problemy europy(19191999) Ludwik Malinowski
Ludwik Malinowski
WSPÓŁCZESNE
PROBLEMY EUROPY
19191999
(wybór zagadnień)
Wyższa Szkoła Pedagogiki
Specjalnej im. Marii
Grzegorzewskiej Warszawa
2000
KOMITET REDAKCYJNY WYDAWNICTWA WSPS
Przewodniczący Jan Pańczyk
Członkowie Janusz Kostrzewski
— Maria NowickaKozioł
Stefan Przybylski
— Jerzy Stochmiałek
Grażyna Walczak
Sekretarz — Halina ZawistowskaZacharewicz
Opiniował Prof. dr hab.
Joachim Osiński
Redaktor
Julita Kobos
ISBN 8387079367
© Copyright by
Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogiki Specjalnej
im. Marii Grzegorzewskiej
Warszawa 2000
Wydawnictwo WSPS, ul. Szczęśliwicka 40, 02353 Warszawa, tel. 8243685, fax
6581118
Arkuszy drukarskich 12,25. Druk ukończono w lipcu 2000 r. Zamówienie nr 43/2000
Zakład Graficzny Oficyny Wydawniczej PW,
ul. Kopińska 12/16, 02321
Warszawa
Spis treści
Od Autora ............................................. 5
Legenda i współczesność Europy ........................... 7
Europa po pierwszej wojnie światowej ....................... 15
Rewolucje i kontrrewolucje ................................ 21
Kryzys i jego konsekwencje ................................ 28
Totalitaryzm w Europie .................................. 36
Włochy ............................................. 40
Niemcy ............................................. 46
Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich .............. 54
Hiszpania ........................................... 62
Awangarda w kulturze — wybór problemów .................. 69
Skutki drugiej wojny światowej ............................. 80
Europa podzielona ...................................... 95
Upadek systemu komunistycznego i ZSRR .................... 112
Stare i nowe konflikty w Europie ........................... 125
Konflikty na terenie byłej Jugosławii ....................... 126
Konflikt w Irlandii Północnej — Ulster ..................... 135
Konflikt baskijski w Hiszpanii ........................... 138
Konflikty na terenie byłego ZSRR ......................... 141
Trudna droga do jedności ................................. 147
Nowe zjawiska w kulturze i obyczajach ...................... 172
Europa u progu XXI wieku ................................ 192
Bibliografia ............................................ 204
ANEKSY
Aneks 1. Wybrane dane o państwach Europy na tle świata ..... 206
Aneks 2. Członkostwo w pięciu organizacjach międzynarodowych
............................................ 209
Aneks 3. Niektóre dane o państwach członkowskich Unii Europejskiej i
Polsce (19971999 r.) ......................... 211
Aneks 4. Kalendarium Polska NATO 19891999 (wybór) ..... 212
Aneks 5. Słowniczek i kalendarium Unii Europejskiej (wybór) . . . 222
Aneks 6. Słowniczek terminów ........................... 230
Aneks 7. Rozkwit Wspólnoty Europejskiej .................. 239
Strona 1
Współczesne problemy europy(19191999) Ludwik Malinowski
Od Autora
Znajomość szeroko pojmowanej problematyki europejskiej stanowi dziś
intelektualne i edukacyjne wyzwanie dla młodego pokolenia Polaków,
stającego się „obywatelami Europy". Jednocząca się Europa to najogólniej
nazywany kierunek przemian po zimnej wojnie i zmianach, jakie nastąpiły
na tym kontynencie po 1989 r. Towarzyszą temu głębokie i nierzadko
kontrowersyjne procesy związane z powrotem do korzeni, potwierdzaniem
własnej państwowości i narodowej tożsamości.
Ważne jest więc, by młode pokolenie Polaków posiadało możliwie
najbogatszą wiedzę historyczną, ekonomiczną i kulturową na temat kon
tynentu europejskiego. By w bogactwie tej interdyscyplinarnie zaprezen
towanej tradycji i współczesności potwierdziło własną kulturową tożsamość
i zrozumiało sens procesów integracyjnych, z którymi mogłoby się
identyfikować.
Podejmując dziś nowe intelektualne i edukacyjne wyzwania, trzeba być
do nich przygotowanym. Dlatego właśnie powstał zamysł napisania
podręcznika zatytułowanego „Współczesne problemy Europy", adreso
wanego do studentów Wyższej Szkoły Pedagogiki Specjalnej im. Marii
Grzegorzewskiej w Warszawie — przyszłych pedagogów i humanistów. To
oni przecież, otrzymując profesjonalne wykształcenie w zakresie pedagogiki
specjalnej, dostają przepustkę do elitarnych środowisk inteligenckich.
Dlatego wiedza o współczesnej Europie musi dziś stanowić niezwykle
ważne pogłębienie sensu kształcenia ogólnego przyszłego pedagoga, być
jego wizytówką do przyszłości.
Wprowadzana obecnie reforma studiów podjęła nowe wyzwania in
telektualne, pedagogiczne i społeczne. W kanon programowy wprowadzono
przedmiot współczesne problemy Europy. Prezentowany podręcznik należy
traktować jako uzupełnienie kursowego wykładu na ten temat.
Metodologiczne założenie pozwala przyjąć, iż cezurę współczesności w
niniejszym wywodzie wyznaczają wydarzenia i problemy determinowane I
wojną światową. (Zrozumiałe, że można też przyjmować inne
kryteria chronologiczne). Dlatego podręcznik rozpoczyna się od opisu
sytuacji, jaka zaistniała w Europie po 1918 r. Stojąc przed dylematem
wielości, różnorodności i bogactwa wątków, dokonałem ich świadomej
selekcji, prezentując jedynie te, które uważałem za najistotniejsze dla
człowieka zdobywającego wyższe wykształcenie.
Prezentowana publikacja ma charakter interdyscyplinarny i stara się
wypełnić istniejącą lukę wydawniczą, bowiem znajdujące się na rynku
książki i opracowania na ogół mają charakter monograficzny (np. histo
ryczny, ekonomiczny czy prawny). Oddawany Czytelnikowi podręcznik
stanowi zatem próbę interdyscyplinarnego opracowania wybranych pro
blemów współczesnej Europy. Zarówno ich dobór, jak i sposób prezentacji
może prowokować do polemiki, gdyż materia intelektualna jest niezwykle
żywotna i wymykająca się zarówno naukowej jednoznaczności, jak i
metodologicznym rygorom.
W tym miejscu chciałbym serdecznie podziękować Panu prof. dr. hab.
Joachimowi Osińskiemu ze Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie za
profesjonalną, krytyczną i zarazem życzliwą recenzję. Na jej podstawie
wyeliminowanych zostało szereg niedostatków i błędów, których przy tak
ogromnym nadmiarze materiału i skomplikowanej problematyce uniknąć jest
bardzo trudno. Uwagi metodologiczne i wskazówki naukowe prof. J.
Osińskiego pozwoliły nadać pracy bardziej jednolity charakter.
Następne wydania uwzględniać będą zapewne twórcze głosy krytyki i
nowe elementy rozwoju scenariusza, albowiem — jak pisał Norwid
„Przyszłość: KOREKTORKA WIECZNA!".
Legenda i współczesność Europy
Dotychczas nie potrafimy dokładnie wyjaśnić etymologii wyrazu „Eu
ropa", mimo że zarówno w przeszłości, jak i współcześnie podejmowano
wiele prób. Spotykamy wyjaśnienia mitologiczne, literackie i naukowe, nie
brakuje też sporów na ten temat. Dywagacje związane z pochodzeniem
wyrazu „Europa" mają jednak niewielki lub żaden wpływ na historię i
przemiany, jakie współcześnie zachodzą na tym kontynencie. Znany
dziewiętnastowieczny niemiecki filozof Artur Schopenhauer wypowiadał
się o Europie następująco: „Gdy Azjata spyta mnie o definicję Europy, będę
Strona 2
Warszawa, grudzień 1999 r. Autor
Współczesne problemy europy(19191999) Ludwik Malinowski
zmuszony odrzec mu: Jest to ta część świata, którą nawiedziło
niewiarygodne złudzenie, że człowiek stworzony został z nicości, a obecne
jego narodziny są pierwszym dlań wejściem w życie" (Schopenhauer 1994, s.
103).
Cyprian Kamil Norwid — wielki polski poeta epoki romantyzmu —
pisał: „Europa jest jak stara wariatka i pijaczka, która co kilka lat robi
rzezie
i mordy bez żadnego rezultatu ni cywilizacyjnego, ni moralnego. Nic
postawić nie umie głupia jak but, zarozumiała, pyszna i lekkomyślna" (za:
Marx 1993, s. 496).
Dobrze byłoby, gdyby współcześni o Europie nie myśleli tak źle. Aby nie
popaść w zbyt smutne reminiscencje związane z naszym kontynentem,
przytoczmy inną poetycką wizję Europy, tym razem Juliusza Słowackiego
(za: Davies 1998, s. 24):
Jeśli Europa jest nimfą, Neapol
Jest nimfy okiem błękitnym; Warszawa
Sercem, cierniami w nodze Sewastopol,
Azof, Odes[s]a, Petersburg, Mittawa;
Paryż jej głową, a Londyn Kołnierzem
Nakrochmalonym, a zaś Rzym Szkaplerzem.
Jedna z najstarszych legend mówi o Europie jako młodej, niesłychanie
pięknej kobiecie, matce władcy Krety Minosa, czyli spadkobierczyni śród
ziemnomorskiej cywilizacji. Wspomniał o niej Homer i rzymski poeta
Owidiusz. To właśnie on w „Metamorfozach" unieśmiertelnił ją — nie
winną księżniczkę uwiedzioną przez Ojca Bogów. Zeus przybrał postać
śnieżnobiałego byka i całkowicie ją oczarował. Wszystko miało się dziać w
rodzinnym kraju Europy, czyli nad przepięknymi brzegami Morza
Śródziemnego, obejmującymi Fenicję. (za: Davies 1998, s. 20):
Już pozbyła się lęku, już głaszczę dziewczęcą ręką jego pierś, stroi rogi w
świeże
kwiaty. A nawet odważa się królewna siąść na grzbiecie byka, nie wiedząc, co
czyni. A
bóg zostawiając fałszywe ślady na mokrym piasku oddalił się powoli, a stamtąd
odszedł
dalej, przez środek morza niesie swoją zdobycz. Ona widząc, że brzeg się oddala,
przelękła się, jedną ręką za rogi się trzyma, drugą za grzbiet. Drży z lęku, a
wiatr
rozwiewa jej szaty.
Motywy związane z porwaniem Europy spotykamy na murach staro
żytnej Pompei, a także na greckich i rzymskich wazach, na obrazach Ty
cjana, Rembrandta, Giorgia, Rubensa, Veronese'a i in. Symbolika ta wy
stępuje pod nazwą „porwanie Europy" lub zamiennie „podróże Europy".
W okresie późniejszym legendarny byk został przeniesiony między
gwiazdy i występuje odtąd jako znak zodiaku. Ale nie jest to jedyna
legenda o Europie, chociaż najbardziej rozpowszechniona. W literaturze
można też spotkać informacje, że nazwa związana jest ze Wschodem i ma
pochodzenie semickie.
Legenda Europy nawet w czasach nam współczesnych wywołuje wiele
skojarzeń. Jej podróże są symbolem typowej dla Europejczyków ruch
liwości. Od niepamiętnych czasów szybkość działania, ruch, niepewność i
brak poczucia bezpieczeństwa stanowiły fenomen cywilizacji basenu
Morza Śródziemnego i terenów przyległych, zwłaszcza od strony północnej.
Europa ku swemu przeznaczeniu podążać miała drogą Słońca, zawsze ze
wschodu na zachód. To Słońce miało być jej wyzwaniem i zarazem
drogowskazem, prowadzącym ją do miejsca spoczynku, daleko poza
zachodnim horyzontem. Jedna z etymologii zestawia pochodzenie nazwy
„Azja" „kraj wschodu słońca" z nazwą „Europa" „kraj zachodu
słońca". Hellenowie zaczęli nazywać Europą obszary położone na zachód
od Morza Egejskiego, w odróżnieniu od ziem leżących w Azji Mniejszej
(Davies 1998). I tak pozostało do dziś. Nawet we współczesnych
przekazach literackich Europę porównuje się do wiatru, który ma różne
porywy, raz wieje wolno, aby później gnać z ogromną szybkością i to w
nieznane obszary. Jest to ciągły ruch, wyczekiwanie i niepewność zarazem.
Współczesna Europa w rozumieniu geograficznym jest częścią świata
kontynentem. Leży na północnej półkuli i wraz z Azją tworzy Eurazję. W
odróżnieniu od innych części świata jej powierzchnia nie jest absolutnie
Strona 3
Współczesne problemy europy(19191999) Ludwik Malinowski
ściśle obliczona, dlatego że nie ma dokładnie wyznaczonej granicy
8
lądowej między Europą i Azją. Najczęściej podawana powierzchnia Europy
to 10,5 min km2. W literaturze można spotkać też inne informacje. W
ostatnich latach, to jest po upadku systemu komunistycznego, Europie
przybyła duża grupa niezależnych i samodzielnych państw. Dziś na
europejskim kontynencie znajdują się 43 państwa oraz 6 terytoriów au
tonomicznych i zależnych.
Państwa Europy współczesnej
Państwo lub terytorium
Powierzchnia
w tyś. km2
Ludność w
tyś.
Stolica lub
ośrodek admi
nistracyjny
Ustrój lub status
polityczny
Produkt krajowy
brutto na 1
mieszkańca w
przybliżeniu w
dolarach USA
1
2
3
4
5
6
Albania
28,7
34200
Tirana
republika
820hi
Andora
0,5
71
Andora
monarchia
parlamentarna
•
Strona 4
Austria
Współczesne problemy europy(19191999) Ludwik Malinowski
83,9
8070
Wiedeń
republika
związkowa
20963
Belgia
30,5
10190
Bruksela
monarchia
konstytucyjna
20007
Białoruś
207,6
10281
Mińsk
republika
•
Bośnia i Hercegowina
51,1
3780
Sarajewo
republika
•
Bułgaria
110,0
8310
Sofia
republika
25661
Chorwacja
56,5
4500
Strona 5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]