aaaaCzęsto usiłujemy ukryć nasze uczucia przed tymi, którzy powinni je poznać.aaaa [ Pobierz całość w formacie PDF ]
MARIAN
MYNARSKI
P^ZY
I
GADY
POLSKI
TABLIoE
KoLoRovE
zAPRoJEKTovA
I
wYKoNA
WADYSAV
SIVEK
VARSZAVA
1971
PAsTlt/owE
ZAKADY
vYDAvNIcTv
szKoLNYcH
vSTP
rnamv niewiele
gu.,l,'ro*
.y"o
o,;ll.
zt,
to
przecieil
s
one
tlosy liczne
i
bartlzo
charakterystyczne
dla
naszej
fauny'
Pazy
i
galy
nie
ciesz
st
jeInak
ani zbytni
sympati,
ani
dobr
saw
wrd
spoeczes.*u.
Z"
"*'"";;;;;J
tymi
-zrizano
bard'zo-
duo
przesclw
i
zabobonw'
I
tak
nie*i,'n"go
"".k"o"u'
ktry
by
przed
wiekami
wityur
roouchy
-
o
zjadanie
truska*ek'w
ogrodach.
Worrr
przypisywano
zdo|no
;il:","
;;'.;;i.
at"
uyal"
l'"if*nry,'"u
.:.
o:d.'::i"^:'"
zdrowol
noci
ttzody,
aby
w
stutlniach
-
.,yi
i
chtoaoie
wod. Salamanilra
wreszcie
miaa
by
jakoby oapo.,,u,,"
og"ill-ig-o.to*ue
.'
ty'....d;
abels.kim
roilowiskrr''.
7*o;;*:.:*i..i.o"-":i;:i'1".".::ul';:::1'Jil'-;:I.ffi
";
l'j"il;;JjjTl"i"'J"J
;i"ii
ili;i
p.*.i"lu
bezmylne,
masowe
tiienie
tych
..'r.''"."1*:::l"]:3;:*""#i:':r.#'JJ:".""T:.::$*f
-:9
Tfi'ill;ff
:T"":#1Til
;;
J,"p"u*l"i"
."\..".19'::'"
w
ksztatach,
iak
ich
krewni
fy!cy
w
gorcych
krajach,
mimo
to
ubarwieni
niektrych
Chocia
ksieczt.
,,""o'
ii"
lest
kluczem-do
ozlaczania
gatunkw'
to
""p.a",.**,-;"y"-.1:'"..T"'lT:.xT"Jff
l'.
jTlTj"ffi
:"il]::::"il;
p|azy
'i
gady.
Zebrane
tu
wa!rure;';;;;;;"
i""o"j"
k.ie""oki
powaniej
*'1l:':j}#'.IJT:li.iJ#i;l.
uL
*
"oolo
gii
po
*i
"o,,y.
g
alo
m
i
p
a.
zom)
odsyamy
ilo
liczne;
pop'j"",'o.u.,ko*ej
literatury
z
tego
akresu'
otilajec
Io
"l<
c"yt"l,,it|o*.JJ.og'"'
"""P"t".ne
wydanie
naszego
atlasu,
p".g"i".y
twnoczenie
ry;il*;*':."..""t1}Jffi
J:::l]n:ilJ'.::;
pierwszego.
w
"b:":l"..,"..::rfi;i;;;'
;i"i"*.""l.
ilotyczcych
omawia.
.,""i"*"*
.:'::T]l:T-"
kraju
i
zagranicy
za
liczle
yczliwe
cho
,'*"""J"."""n".
.,*'ugi.
yc""
im
przyjemnego
ogla.
dania
i
czytania
naszego
nowego
w'ydanra
Marian
Mlynarsli
i
ffiailyslaw
Siwek
ilustracJe.
Na
tym
rniejscu
ilzikuj"e"Jy
Pazy
i
gaily
s atoaunkowo
sabo
znanymi
zwietztami.
Chocia
w
Polsce
weem
Litwy,
pomawiano
o
wypijanie
n19ka.
k1;vim
"
*I:l:'
a
poyteczne
;;l;;;;".*;";l-".b""b,o,,oy"h-|tu."k"*..
u
nawet
ludzi..
fwie
blotne
trzy.
i'"*'""y"t.'
l""lronnych
a
na
og
poyteczn'"h
."11"_"^"1::.^"
i;;;.;;
k."o',n,,ue
s.i"io,"
ubarwieniem
ptakw
czy
motyli.
nodano
szereg
no'\ych
dany
l""r,
"*'"."ui.
Poprar.iono
te
niektfe
CHARAKTERYSTYKA
T
PoDzIA
GROMAD
PAZV
GADw
Gromada:
PAZY
-
AMPHIBIA
d';";,,
1.u.""o.,,ko-ut"j
(traszki'
salamandra)
lub
kr1'ej
i
pozbawit'nej
.g."l
tl"u',
lopuchy)
buiowie
ciaa.
S to zwierzta
znriennocieplne
(,,zimno-
krwiste,,)
-
tzn. nie
ma;ce
zdolnoci
regulowania
ciepoty
swego
ciaa, tak
jli.*,uJ""
krgowce
'
ssaki
czy
ptaki.
w
z'l,tizku
z tym
aktyrt'no
ich
zalcy
w duej
rnierze oiI
temperatury
otocfenla.
#."y"tki""pazy
s
zl,ierztami
ziemno*odnymi,
przechodzcymi
prze-
ob.ue.iu
*
.odo.,ui.krr
wodnym.
JgJa+I!g*.
zwane
rr ab
skrzekiem,
oto-
czone s galaretowat
otoczk
pciniejc-szybko.
po
i"h
"oz",ifi]i!.dliuj"a
;;i;;;h";""u
i
odilywcz.llu
"."o.lkj'".
Nie maja
one
nigdy
twardych,
wa-
t".-
i
"''"ll-
'"ll'.iu;a
"t.""iu-i.
Il
niektrycb
gatunku.
egzolycznych.
r.;#i##Jffi.mmrpciow
i
zdolno
do rozrodu.
Zjawisko
to,
zwane
r]eoteu,
wystPuje,,p.
lr
oou,,"go
z
hodowli
szkolnej'
i
laboratotyjnej
;;;;;';**g.-
"I..otottu
(fo.-"
,."ot"l,i""na
przedstawicie|i
rodzajl,
Amby.
Bardzo charakterystyczne
dla
pazw
s rvygld
i
budowa
skry.
Jest
n.'.
"
""goy
gaclka,
rzajziej lekko
chropowata,
Pokryta
drobnymi
broilawka.
mi.
w
ilotyku
skra pazw
jest wilgJtna,
elastyczna..
Znajduja si
w
niej
U
ropuchy
i
salamajlr
!tystPuj
Przy
t}m
due.
gruczoly
jadon.c zgrupo-
wan"
w.lyliiczci
gtolry
(.';.
;;9!1.]y
;"""".e
lulr
parolydy).
Skra
pta-
"*
a",u
".""1
p"""p-o""""ut,'os"i.oil!Iyl"i-il"l"+
i
wan rol
w
proccsie
od-
oiuuv
,,l"
mog
i'y
w
rodowiju
suchym
i
by
przez
duszy
czas nalaone
na
si|,'o
dzi'ani.
promieni
.lonr'cznych.
'1
w
skrze
pazw
mreszcz
si
*.es"cic
specja[ne
k.'mrki
barwnikowe
1"r,"o.u.or""yi
ktre
pod
*iy*".
boilciw
nerrn.owych
i
hormonalnych
kurcz
si
lub
rozszerzaj4,
".ii,,iuja"
odcie" barw
a
nawet
rlese
ubarwienia
zwietzcia.
Ubarwicnie
p|azw
za|ezy
w
duej
rnierze
od podoa
(aby,
rze-
kotka)
oraz
takich
czynnikw
jak
pora
roku,
rvilgotno
roilowiska
itp.
-4-
Pazy,
poza
nielicznymi
r,r'yjtkami,
s
zwierztami
czworononymi
o
lvy-
.,i"o,''"h skorup.k
i
ilon
podowych.
niepotrzebnyc
h im
w
rodowisku
wodn1
m.
stoma)
-
liczne, wielokomrkowe
grucJoy
loiowe,
zwilajace
ja
swoia wydzielin.
dychania
oraz
po}rierania
*oily
'
oio"'",'ia.
Ze
w.zgldu.na
te
waciv'oci
U
plazw wystpuje
niekiedy
z1awisko glbuo.u,
tj.
braku
ciemnego
barwnika,
;";;;d;;
iu"o
iu",'".
iiaa*e
obarwienic
ciaa' Nadmiar
ciemnych
o..rv'
p-'t.."1u
pt."y
-
okresie
godowym.
w
tym
czasie
skra
samcw
i,"""lt'
*i.,n"""u
na
grzbiecie
charakterystyczn
grzebinie
lub
witkowate
"*ost.
".,.g."l".
w
uiarwieniu
naszych
paz' wyrniamy.kolory
naskuja-
""
o.""
od"'.'""oajce'
Tak
np.
aby przebywajace
w.wodzie
wld
przy-
i;;;
;,^*""i
jej
krewna
aba moczarowa
(ryjce
z
wyjatkiem
okresu
godw
-i.Ja
nr"*",
p.a"r"r"
j
.".*,
""..t.ty"t,
lici
i
w
zarolach)
maj4
ubarwicnie
brunatne lub
"oprrchy
-
szafa
i
paskwka.
Typowe,
kontrastowe
ubarwienie
odstraszajce
ma
salamandra
plamista,
takie
samo znaczenie
maj4
iaskrawe,
plamiste brzuchy
kumakw.
'.";;;;;;
;;.tomiczna
pazw
jest
prymitywna
w
stosunku
do
innych
r..go;"*
llowych.
Szkielet
ich ma
j",,c,.
",.,.g
elementw
chrzstnych.
|.l
tJ
orvmitv*nych
ropuszek
i
grzebiuszek
gtwki
kociilugich
pozosta14
przez
i
;:.
''il
"t,,."..,,,"
1nie
ko."stniejo)'
Czaszka
plazw
jest
paska,
szeroka,
-,""*
"""""'",u
swej czci
Potylicznej.
:..!:*'ona
nieruchomo
z pierw-
"",ym
k"gi".
krgosupa
przy
Pomocy
lrch
kykci
p:tyll:znych'
co stanowi
I
,poj"
j"."""" k'g
ob.oto'"y.
Dziki
takiemu
solidnemu
z|czellil
czaszki
).i"go",p".
"o-chy
gowy
s
barilzo
ograniczone.
7eW
Pazw
s
drobne'
ia
kociach
szc"kowych
i
pod,,i"bi"ooy"h,
u
niektrych
pazw
brak
ich
""n"i"'"
t."p""o
il,
,ui,
paw
speniaj
pomocnicz,
ilrugorzdn
rol
przy.
;;;*;
,a,iy",y.
Plu"y
*
p"""ci,"iestwie
do
|**"Y:
:]i:,i'""\'S'
;#ffi;
p."r,,"*'.""
osony
oraz rusztowania
dla
c.aego systemu
mini,
kt""
.oj,,u
by porwna
dri miecha pompujacego
powietrze.
obrcz
barkowa
-"ao.ye.ko.pliko.'.u,,budow,miednicowaczstowysokaspecjaliza.
;;
G.,"'
b""ogo,,ow").
Puca
pazw
maj4 prosta
workowat
budow
(nie
"ju
p*"ylow).
olgrywaj
o."
,'ie"byt
wan
rol,
<l
czyr.r
wiadczy
ich
""i"i"y
l""t
"
p"l'''y"h,,'i".noy"tp..ja"y"h
zreszt.u
nas
grup.
wobec braku
''miecha,,
-
katki
piersiowej"
powietrze
toczr,ne
jest.do'puc
przez
ruchy,
"."ytl"
"itoi"
o,,u""y,,io,,"1
i
dziaiajcej
samej
jak
narzd.
oddechowy,
garilzieli
lv"gtua,'i"
dna
jamy
gbowej.
rut
*i"
u
dorosych
pazw
mwimy
o
od-
dychaniu
skrnym.
plucnym
i
ge
bowym.
Serce
plazw.,,.
d*u
p."".lionki
i
jetln
komor,
co
powoduje
swobodne
-i""ili'i6\i
k.wi
y@e
latzdy
trawienne
i
wytlzielnicze.
G"o""oly
"o,",d.,"
"
glboko
ukryte' Narzdy
zrnysowe
,,u.Jy"h
p""o*
"
dosy
dqbtze
rozwinite.
wikszo
z
nich
ma
zlaczlie
.o"*i,'ity narzd
suchu,
co
.czy
si niewtpliwie.
z rydawanien
gosu
*
po"""
go.lo*"j.
oko
pazw osionite
jest powiekami.
wystpuje
te
u
nich
zdolno
do
akomodacji
przez przesunicie
soczewki.
ostro
wzroku
jest
-5
-
l""i"'il.ol,.",.u,'y
jest pod
nazw
m"elanizm.
Szczeglnie
inteosywne
i
pikne
i,,"zoy"a
zaroli
maja
ubarienie
o
przewadze
koloru
zielonego
(aby zielone).
i"i"u
"
*".^r";."}"h
".""t.
u,,"to-icznych
caej
gromady.
U
pazw
nie wyst.
po"l.."-io,,"
korzeni
i przyrooit".lo
po.ui".""hui
koci.
wystpuj
one
zwykle
.ulu
"b",
(z
wyjtkiem
szcztkowycb
u
nie|icznych
przedstawicieli).
Pluca
jeszcze
niewielka
i
siga
najwyej
do 2 m.
U
wielu gatunkw
specjalny
misie
moe
wciga
gak
ocztl
w
gb
glowy' co
pollaga przy
akcie
poykania.
(Dziwny
ten ruch oka obserwowa moemy
nP. u ropuchy poerajcej wiksz
zd,obycz)
'
Dobrze
rozwinite
s
te zmysy smaLu
i
wchu, odgrywajace
rolQ
przy odszukiwaniu
si
pci
w czasie godw.
Zd.o|no
do wydawania gosu maj4
wszystkie
nasze
pazy
bezogonowe'
w
wikszoci
przypadkw po
gosie sam.
cw w okresie
godowym mona
okreli
gatunek
paza.
U
wielu
z
nich
wyst.
puj
specjalne
rezonato.y
lub
worki
gosowe,
wzmacniajce
i
nadajce
swoist barw
gosu.
Nasze
pazy
zamieszkuj
kilka
rnyh typw rodowisk.
Za\ty
zie|one
i
kumaki
przez
cay
okres
ycia
aktywnego
yja w
wodzie
i
nad
jej
brzegiem.
Ropuchy
yj
w parkach
i
ogrodach,
wrd
zaroli
i
na skrajach
lasw.
Zaby
brunatne na kach
i
w
zarolach,
iak
rwnie
w
rzadkich
lasach
i
ogrodach.
Traszki,
z
wyjtkiem okresu godw, prowadz
ukryte yciepod
zwaami
kamieni, sgami
drzewa, w
wykrotach
czy
piwnicach.
Rwnie
ukryty' ziemny
tryb
ycia prowadzi
grzebiuszka.
Poywienie chwytaje
pazy
ca paszcz.
aby
robi to
za pomoc
wyTzu.
canego,
rozdwojonego
jzyka,
Pfzyronitego
przedni
czci
do
dna
jamy
gbowej.
Pokarm
pazw stanowi owady
i
ich
larwy'
rzadziej
pajczaki
i wije'
ddownice'
drobne
skorupiaki i
nagie
limaki.
Z
nastaniem
chodw
pazy zapadaja
w
sen
zimowy. Zimuj
gromadnie,
bd
w szlamie
na
dnie zbiornikw
wodnych, bd
w
wykrotach
Iub szcze|inach
skalnych,
czsto
fazeln z
wilami
i
jaszczurkami. Na
wiosn
pojawiaj
si
ju
w marcu
(aba
trawna), gdy
nieg
jeszcze
|e'y
patami.
W
okresie goilowym
nastpuje
skadanie skrzeku,
ktrego wygld
jest
charakterystyczny
dla
po.
szczeglnych
gatunkw
wzglclnie
rodzajw.
Pazy
nasze s
zwierztmi
Poytecznymi'
Szczeglnie
ropuchy,
zjadajace
due
iloci
owadw
i
nagich limakw,
s podanymi zwierztami
w
gospo-
darstwach
ogrodniczych. Jetlynie
aby
wodne
przy wikszym
wystPowaniu
mog
by szkodliwe
w
gospodarce
stawowej:
kijanki
ich przy
liczniejszym
pojawieniu staj
si
biologicznym konkurentem
dla
modego
narybku.
Miso
ab
jest jailalne
i
uwaane
za
przysmak
na
zachodzie
Europy
(Francja).
Polsi.
j"st
wraz
z
wgrami eksportelern
tych
pazw.
Miso ab
i
roprich
lrri'y
tei'
za
pokarm
w
hodorlach
zwierzt
futerkowych.
Zaby s wykorzy-
stywane rwnie
jako
tanie, atwe
ilo
hodowli
zwierzta
laboratoryjne.
Gromada pazw
dzieli
si
na
trzy
rudy:.
p..azy
ogoniaste, bezogonowe
i
tropikalne
p|azy bezlogie.
V
Europie
wystpuj
plzedstawiciele
pazw
ogoniastych
i
bezogonowych.
Gatunki
iryjce
w
Polsce
to
przedstawiciele
jeclnej
roclziny
pazw ogoniastych
otaz
5
pazw
bezogonowych.
Vykaz
ich
f'
przedstawiono
na
zaczonej tabelce
systematycznej
.
*Vymieniona
w wykazie
aba dalmatyska,
zw'
wl..ie
ah
zwink, zostaa znaleziona
w Bieszczadach w
r. r99,
ju
po oddaniu do
dTuku tego
wydanis.
std
czytelrrik
rrie
znaj-
ilzie
w
nim
jej
charaLterystyki ani
ryciny,
co
postalamy
Bi
uzrlpeni
1v
Eastpnym wy.
daniu,
-6-
[ Pobierz całość w formacie PDF ]