aaaaCzęsto usiłujemy ukryć nasze uczucia przed tymi, którzy powinni je poznać.aaaa [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Marshall Sahlins „Jak myślą ‘tubylcy’. O kapitanie Cooku, na przykład.”

WSTĘP

Ciąg bezsensownych rozważań nt. bezsensownego sporu Sahlinsa z Gananath’em Obeyesekere’m (opublikował książkę The Apotheosis of Kapitan Cook, 1992) dotyczącego tego, czy w 1779 roku Hawajczycy potraktowali Cooka jako swojego boga Lono, czy jednak nie. [jest to szalenie zagmatwane + język Sahlinsa jest dość swobodny i pełen niepotrzebnych epitetów à właściwie to nie wiem, który twierdził, że Hawajczycy Cooka deifikowali, a który twierdził, że wręcz przeciwnie; Sahlinsowi chyba bardziej chodzi o to, by pokazać, że Obeyesekere jest beznadziejnym badaczem i nie zwraca uwagi na publikacje, które on (Sahlins) wcześniej wydał na ten temat – syl]

PRZEDMOWA

Właściwie rozwinięcie tego, co zawarte we wstępie, tylko że jeszcze bardziej zagmatwane i bezsensowne.

ROZDZIAŁ 1. ‘Kapitan Cook na Hawajach’

[teraz już będzie na poważnie; ale serio ten wstęp był totalnie nudny i nieważny]

KAPITAN COOK I ŚWIĘTO MAKAHIKI NA PRZEŁOMIE LAT 1778 I 1779

- pojawienie się Cooka pod koniec ‘78r. u wybrzeży wysp Maui i Hawai – pora Makahiki (doroczne odrodzenie natury ujmowane jako dramat żywiołów)

- Hawajczycy traktowali Brytyjczyków szczególnie, jak istoty „nieskończenie od nich wyższe” (tak pisali sami Brytyjczycy); Cooka poddawali różnym obrzędom w czasie wizyt na wyspie i nadali mu tytuł „Orono” (Lono) jako pewien abstrakcyjny status

- Hawajczycy mogli uważać Cooka za powracającego dawnego boga pory Makahiki (ze wzgl. na zbieżność w czasie przybycia Angoli i tegoż święta)

- opis wierzeń: pieśń o stworzeniu świata i rodzaju ludzkiego zwana Kumulipo

- wizerunek Lono zrodził się z jego symbolicznego związku z kobietami, dlatego w niektórych mitach Lono przybywa w czasie Makahiki z nieba, by współżyć z piękną kobietą z Hawai à wg wersji hawajskiej, Cook miał romans ze świętą kobietą z Kauri

- w czasie obchodzenia Makahiki, w Nowy Rok Hawajczycy robią orgię przy brzegu i tańczą hula, a potem wychodzą z wody gdzie czeka na nich wizerunek Makahiki- Lonomakui (trzymetrowy krzyż z pasmami białego płótna i skórkami ptaka ka’upu), który oznacza początek obowiązywania tabu Lono (celibat), które trwa dwadzieścia trzy dni, kiedy to Lono wędruje wokół wyspy (zgodnie z ruchem wskazówek zegara)

[*a w tym czasie Angole pływali wokół wysp na statkach Resolution i Discovery]

- obrzęd kali’i: po zakończeniu wędrówki i złożeniu ofiar, ludzie w lokalnych okręgach podejmują obrzędową walkę ze świtą Lono i zwyciężają, uchylając tym samym boskie tabu; na końcu ze świtą Lono walczy król, który przybywa z morza i zaraz na dzień dobry symbolicznie zabija się go dzidą (po prostu go nią dotykają) à „następuje śmierć króla jako istoty obcej, a zarazem jego odrodzenie w roli władcy hawajskiego”; król znosi tabu i staje się „prawowitym królem Lono”, przyporządkowując sobie atrybuty boskiego poprzednika

- później wizerunek Lono pełni funkcję ofiary, m.in. rozbiera się go oraz ceremonialny sobowtór króla połyka jego oko w symbolicznie kanibalistycznym „akcie ofiary ludzkiej”

- problem dopasowania scenariusza obrzędów Makahiki do pobytu Cooka w tym obszarze (od 26.11.1778 gdy wylądował na Maui do 14.02.1779 gdy zginął na plaży w zat.Kealakekua)

- porównanie dokumentów dot.Cooka z późniejszym kanonem Makahiki (opisy sporządzone dopiero w I połowie XIX w.)

- dopasowanie księżycowego kalendarza hawajskiego do wizyt Brytyjczyków (podanych w zapisach zgodnie z kalendarzem gregoriańskim)

- „polityka kalendarzowa”: nie można dokładnie zsynchronizować poruszania się Cooka po Hawai z przemieszczaniem się Lonomakui, ale istnieją zbieżności między zdarzeniami zapisanymi w dziennikach Cooka a obrzędami grudniowego Makahiki (bo jest i listopadowe)

PROCESJA LONO, 1778/1779 ROK

- Sahlins uważa, iż w określaniu znaczenia wizyty Cooka dla Hawajczyków niedostatecznie dużo miejsca poświęca się świadectwom ich postaw, gestów i emocji (a wszyscy byli zachwyceni z wizyty)

- później następują wielce przydługie opisy dotyczące walk stoczonych przez wodza Kalani’ōpu’u o władanie na Maui w czasie grudniowego Makahiki, gdy Brytyjczycy pływali wokół wysp

- w czasie wędrówki boga wokół wyspy morze również jest tabu, więc Hawajczycy nie mogli wypływać czółnami, żeby łowić ryby + Brytyjczycy musieli uzupełniać zapasy, handlując z Hawajczykami à „Hawajczycy elastycznie i refleksyjnie pokonali empiryczną sprzeczność we własnych kategoriach kulturowych, bez porzucania własnych pojęć lub konstrukcji myślowych” i wytłumaczyli sobie, że skoro Lono przypływa do nich z morza [w okresie tabu], więc i oni mogą wypłynąć na czółnach = na widok Lono (którego rzeczywiście uznali za boga), Hawajczycy dopuścili możliwość przekroczenia tabu

- następnie Sahlins ciśnie na Obeyesekere, że ten odrzucił świadectwa tubylców (m.in. z najważniejszego źródła, czyli Mooolelo Hawaii – Historii Hawajskiej wydrukowanej przez wydawnictwo misyjne w 1838 roku) à Obeyesekere twierdzi, że utożsamienie Cooka z Lono jest fałszerstwem misjonarzy, a więc odrzuca zarówno Mooolelo.. jak i wszystkie relacje misjonarzy (szczególnie dzieła Dibble’a) = problem dotarcia do rzeczywistego narratora

- problem dotyczący wartości historycznej tego, co zostało powiedziane: relacja może być historycznie niedokładna lub niezbyt wiarygodna faktograficznie, lecz mimo to odkrywcza strukturalnie; wymiar kulturowy może umknąć naszej uwadze przy dosłownym odczytywaniu

- czas rozpoczęcia i zakończenia dostawy ryb dla Brytyjczyków oraz ich ilość i określone gatunki pasują do zasadniczych reguł Makahiki (obrzęd „ogniów Puei” związany z łowieniem ryby ahi, tuńczyka żółtopłetwnego)

- jedzenie wieprzowego mięsa (zakazane dla królów w czasie tabu) czy okres walk na Maui à jeśli założyć poprawność grudniowego wariantu Makahiki, większość opisanych zachowań króla Kalani’ōpu’u (np. odmówienie zjedzenia wieprzowiny) staje się zrozumiała

- epifaniczny wymiar przybycia Cooka do Kealakekua w styczniu 1779 roku: setki czółen, dziesięć tysięcy oczekujących tubylców, brak broni, produkty wyspiarskie, śpiewy podskoki przyklaskiwanie i ogólna radość à powitanie Lono, będące tradycją tego dnia

KEALAKEKUA: 17 STYCZNIA – 14 LUTEGO 1779 ROKU

- kapłańska wieś Kealakekua („ścieżka boga”) na południowym cyplu była siedzibą świątyni Hikiau (świątynia zwana Domem Lono- Hale o Lono), skąd tradycyjnie wizerunek Lono wyruszał na wędrówkę Makahiki; oddzielona urwiskiem od wsi wodzowskiej, Ka’awaloa (na północnym cyplu), zamieszkiwanej przez lud Moana, którego ali’i (wodzowie) władali południowo-zachodnią częścią Hawai à w Ka’awaloa Cook zamieszkiwał, natomiast Kealakekua pełniła funkcję ośrodka ceremonii

- ceremonię pełnił „Koah”, stary kapłan, niegdyś wybitny wojownik, należący do ludzi króla, a nie do kapłanów Lono – mimo silnych podziałów między laikatem a klerem, wypadało, żeby to on przeprowadził Cooka przez obrzędy w dniu jego przybycia (owijanie go w czerwone płótno tapa i ofiarowanie prosiaka + długie deklamacje)

- zasłonięcie płótnem czyni człowieka (bądź wizerunek) niewidzialnym (przynajmniej częściowo) i abstrakcyjnym, czyniąc go urzeczywistnieniem obecności boskiej, a owinięcie czy też skrępowanie oznacza opanowanie i udomowienie sił boskich przez człowieka

- ciąg złożonych obrzędów w świątyni Hikiau (niektóre epizody wykazują znaczne podobieństwo d obrzędów Makahiki)

- problem: czy Cook był tym, kto składa ofiarę (korzystając z pośrednictwa Koah), czy też jej odbiorcą? – z dialogu między kapłanami oraz ich usytuowania, a także pamiętając, iż wejście Lono do świątyni na zakończenie wędrówki oznacza również koniec jego panowania (a przynajmniej początek końca), bardziej prawdopodobna wydaje się druga wersja

- hołd złożony bogowi Kū à nie wiadomo, czy Cook zgodnie z wolą Koah padł na twarz przed wizerunkiem; zapisy mówią, iż „pozwolił Koah sobą kierować przez całą ceremonię”

- ostatni i najdłuższy obrzęd tego dnia: hāinapū, ceremonialne „karmienie” lub przyjęcie Lono przez dostojników, znajdujących się na trasie jego wędrówki – kapitan wyglądał jak żywa wersja wizerunku Lonomakui w postaci krzyża Makahiki (+ dialogi, ofiary z pożywienia, namaszczanie i karmienie wizerunku, tj. noszącego go człowieka)

- wielokrotne powtarzanie rytuałów i nadanie Cookowi tytułu i godności Orono [Lono], jako „najwyższego dostojeństwa”; nosząca go osoba jest przez Indian traktowana „tak, jakby miała udział w boskości”

- dalej następuje zupełnie zbędne przepychanie się Sahlinsa z Obeyesekere’m na cytaty, żeby udowodnić, kto ma rację i głosi prawdę;]

- społeczne zróżnicowanie opinii: nie dla wszystkich „bycie Lono” Cooka znaczyło to samo, ale władze hawajskie posiadały zdolność do normalizowania własnych interpretacji

- silny podział na trzy ośrodki: kapłani Lono (bardzo uzależnieni od Brytyjczyków), stronnictwo króla Kalani’ōpu’u i jego wodzów oraz zwykły plebs, który nie miał dostępu do obrzędów w świątyni oraz musiał padać na twarz, gdy Cook przechodził (kapłan przed nim krzyczał „Lono”)

- problem śmierci Willego Watmana (pochówek po części chrześcijański w świątyni Hikiau)

+ zabranie przez Brytyjczyków ogrodzenia i wizerunków na opał à zbieżność w czasie z zespołem okoliczności obrzędowych i końcem kalendarza Makahiki

- odpłynięcie Brytyjczyków (bardzo pożądane przez Hawajczyków) i nieprzewidziany powrót Resolution (spowodowany uszkodzeniem fokmasztu) à mitopolityczny kryzys, wywołany niezrozumiałym powrotem Lono + pogłębienie niechęci między kapłanami Lono a króla à sprowadzenie boga na brzeg w okresie triumfu króla czyniło zepsuty maszt czymś niepojętym

- Hawajczycy mogli żywić obawę, że Cook mā (Cook ze swoimi ludźmi) powrócili, by zagarnąć ich kraj

- częste, zuchwałe kradzieże i zatargi słowne z ali’i

- rankiem 14 lutego przybycie na ląd Cooka z uzbrojonymi ludźmi i użycie przez nich przemocy przypominało rozstrzygającą obrzędową bitwę kāli’i, odegraną jednak odwrotnie: to bóg Lono (Cook) zmierzał w bród do brzegu, by stawić czoło królowi

ROZDZIAŁ 2. ‘Cook po śmierci’

- problem szczątków: zgodnie z hawajską tradycją, miękkie części ciała złożonego w ofierze przez króla wrzucano do morza, a twarde (kości) rozdawano pomiędzy wojowników

- Hawajczycy (już po tym, jak poćwiartowali Cooka) przyszli na statek (specjalna, kapłańska delegacja) i pytali, kiedy Orono powróci [naiwniacy; zgrywali niewiniątka!]

COOK JAKO LONO W KOŃCU XVIII WIEKU

- aż przez 7 lat po śmierci Cooka, żaden europejski statek nie zawinął na Hawaje

- kolejne ekspedycje spotykały się z wyjątkowym przyjęciem; tubylcy chcieli, by zabrali ich do Brytanii i pytali, gdzie jest ich ukochany Cook (co Obeyesekere oczywiście neguje)

- w 1788 James Colnett przypłynął w okresie Makahiki à pasażer jego statku, Andrew B.Taylor dokonał w swoim dzienniku „znaczącej triangulacji tożsamości między wizerunkiem [Lonomakui], strzegącym go kapłanem i kapitanem Cookiem, z których ten pierwszy występuje w klasycznej postaci, a dwaj pozostali zwani są ‘Wielki Lono’.”

- Colnett wrócił na Hawaje w 1791 i jego relacja świadczy o uporczywości pytania „kiedy Lono wróci?” oraz o przypisywaniu Cookowi mocy szczególnych dla boga Makahiki, Lonomakui

- w czasie pobytu Colnetta na wyspie obudziły się wulkany à złożona logika stosunków między ogniami niebiańskimi (Lono, kojarzony z piorunem i błyskawicą) i ogniem ziemskim (z wulkanu) à tradycja, że gdy części ciała ofiary zostają podzielone między wodzów (co stało się z Cookiem), zamieniają się w niebezpiecznych bogów ognia, którym zostali poświęceni niektórzy prorocy Pele [wulkanu]

- „mitopraktyka”: relacja Colnetta jako spójna synteza historii (śmierć Cooka), sejsmologii (wybuch wulkanu) i teologii (powrót Lono) – i to Obeyesekere również neguje;]

COOK JAKO LONO W XIX WIEKU

- zgodnie z zachowanymi relacjami (m.in. dr-a Marinera), w „czci” dla Cooka rozpoznawano święto Makahiki à Cook miał „odpowiednią postać obrzędową Lono”

- budowanie europejskiego mitu i legendy hawajskiej boskości Cooka, wynikłe m.in. z zamieszania w tłumaczeniach „czcili go jako boga” a „oddawali mu honory jak bogu”

[przy okazji Sahlins wytyka całą masę błędów Obeyesekere’go, wytykając mu ignorancję i oskarżając o zataczanie „coraz mniejszych kół hermeneutycznych”, O NIE!]

+ Sahlins: „nie można na podstawie założonej wiedzy o amerykańskich duchownych a priori dyskwalifikować tekstów misjonarzy, cytujących wspomnienia Hawajczyków”

- następnie Sahlins podaje różne źródła tekstów, które Obeyesekere neguje jako „misjonarskie widzimisię”

KTO TU MÓWI?

- Zimmermann: „Cook to Lono”

- Samwell: „Indianie wyznają pogląd, że kapitan Cook jako Orono wkrótce znowu stanie między nimi”

- Obeyesekere: wyobrażenie Cooka jako Lono zostało zasadniczo „stworzone” przez Europejczyków i jest zasadniczo „podtrzymywane” przez Europejczyków + „Europejscy kronikarze są więźniami własnych mitów i bez względu na to, jak odnoszą te mity do Hawajczyków, słowa należą do nich. Słowa tylko pozornie wypowiadają „tubylcy”, ich prawdziwym źródłem są Haole.”

- Sahlins: Hawajczycy byli zbyt racjonalni i pragmatyczni, by mogli sami rozpowszechniać mit o boskości Cooka; mieli świadomość, że był kapitanem brytyjskiego okrętu, ale mimo to uzasadniali utożsamianie Cooka i Lono

ROZDZIAŁ 3. ‘Fikcja historyczna, etnografia domowej roboty’

Cały niemal rozdział polega na tym, że Sahlins opisuje pracę Obeyesekere jako „selektywne ignorowanie bądź błędne przedstawianie dokumentów źródłowych” oraz „wyinterpretowanie nieprawdopodobnej historii z typowego połączenia zdroworozsądkowego realizmu i antropologii w wydaniu popularnym”.

Naprawdę przykro mi, że musiałam to czytać.