aaaaCzęsto usiłujemy ukryć nasze uczucia przed tymi, którzy powinni je poznać.aaaa [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Maurycy Mochnacki: O literaturze polskiej w wieku XIX.

- książka powszechnie uznawana za najpiękniejszą tego typu prozę romantyczną

- jedyny zwarty  p r o g r a m  polskiego romantyzmu

- pierwsza próba syntetycznego ujęcia dziejów rodzimej literatury ze stanowiska antagonisty pseudoklasyków

- zależało Mochnackiemu na sprawdzeniu użyteczności najnowszych osiągnięć filozofii na polskim gruncie → postawa zakładająca ścisły związek literatury i krytyki z filozofią

- p r o b l e m a t y k a :

1)                                           problem stosunku literatury do natury (gdzie „literatura”= poezja, utożsamiana z romantyzmem)

- irracjonalne podłoże twórczości poetyckiej

- poezja wyrasta z uczucia  n i e s k o ń c z o n o ś c i, zbliża do  a b s o l u t u, unaoczniając czytelnikowi swoją słowną formą, jego obecność i tajemnicę

- istota poezji jest  n i e u c h w y t n a  i  n i e w y r a ż a l n a

- poezja zespala naturę ziemską i niebiańską poety

- ból istnienia czyni poezja mniej dotkliwym

- jej rola jest rolą  k r e a c y j n ą

2)                                           świat stanowi „ciąg nieprzerwany jestestw”, zaczyna się od materii nieożywionej, przechodząc następnie do ożywionej- w dalszym ciągu nieświadomej, a kończy się na świadomej i mającej świadomość własnego jestestwa → pierwiastek duchowy natury znosi opozycje przyrody i kultury: obie są skutkiem tej samej siły sprawczej

3)                                           poezja  n a ś l a d u j e  naturę, lecz nie kopiuje jej; jest  m i k r o m o d e l e m procesów zachodzących w przyrodzie

4)                                           poezja jest nieustannym wchodzeniem na coraz wyższe stopnie świadomości

5)                                           poezja ma być „r u c h o m y m  z w i e r c i a d ł e m” rzeczywistości; jako taka rozpatrywana, osadzona zostaje głęboko w kontekście historycznym, w uwarunkowaniach ideowych, religijnych i politycznych

6)                                           poezja jest inną rzeczywistością niż rzeczywistość natury, rządzi się swoimi prawami- analogicznymi do praw natury

7)                                           t e u r g i a → biegunowość, dwoistość decydująca o dynamicznym charakterze życia i poezji; wszystko „na dwoje się roznosi” w naturze- u podstaw poezji leży jedność → te jedność odbudowuje poeta poprzez harmonijne współdziałanie z pierwiastkiem boskim

8)                                           poezja= ocalenie całościowej wizji świata, postulowane przez romantyków (wszechogarnianie syntezowanie, …)

9)                                           dzieło literackie jako organiczna całość → z jednej strony wyraz indywidualności twórcy, z drugiej- czynników zewnętrznych ją kształtujących

10)                                      utwór literacki nie „jest”, lecz „staje się” w umyśle odbiorcy, który rozpoznaje się w nim, określa swoje miejsce, lokuje swoja podmiotowość

11)                                      poezja odbija poszczególne stany ducha narodu, stany w ujęciu czasoprzestrzennym → „architektonika idealna w systemie poetyckiej literatury polskiej”

12)                                      duch polskiego narodu doskonali się w  f a n t a z j i, najwyższej władzy umysłu, wyrażającej dynamizm ducha

13)                                      wszystkie utwory romantyczne uczestniczą w procesie „uznawania siebie w swoim jestestwie”

- „O literaturze polskiej ...” to wielki wkład Mochnackiego w tworzenie polskiej terminologii krytycznoliterackiej, filozoficznej i estetycznej

- cel utworu jest: zbadać, która z władz umysłowych literatura polska doprowadziła do doskonałości

- próba sprecyzowania swoistości polskiej tradycji literackiej (tradycję w rozumieniu Mochnackiego kształtować zaczęli dopiero romantycy)

Treść:

·                     Przedmowa: (Warszawa 14 grudnia 1830 r <!>)

- czas przestać pisać o sztuce

- najistotniejszym „improwizowanym poematem” jest  n a r o d o w e   p o w s t a n i e

→ „Życie nasze już jest poezją”

- „Nie literatura polska, ale polski kraj”

- zapowiedź dwutomowości dzieła (niezrealizowanej)

- podkreślenie faktu zakończenia działalności pisarskiej na kilka dni przed 29 listopada 1830 roku

- świadomość bezużyteczności dzieła do czasu odzyskania przez Polskę bytu politycznego

·                     Rozdział pierwszy:

Ø                  Założenie autora:

- dzisiejsze piśmiennictwo w większym stopniu rozwija formę , niż treść- która to treść była domeną wielkich literatur przeszłości

- zaciera się właściwość indywidualna narodów; z coraz większym trudem udaje się odnaleźć to, o charakterystyczne dla narodu w jego „rodzimej osiadłości”

- w zamęcie codzienności słabnie dążenie człowieka do zrozumienia tego, co faktycznie istotne

- „Zamiarem moim jest: zbadać ducha i przeniknąć do istoty polskiego narodu w ojczystej literaturze”

+ literatura powinna być obrazem narodu

+ obraz narodu jest także obrazem czasu

+ czas, natomiast, nigdy nie jest rzeczywiście, zawsze staje się, nie ma, zatem, teraźniejszego czasu

              → zatem pisanie o „literaturze współczesnej” wyposaża Mochnacki w łacińskie motto:

                            „in magnis voluisse sat est” (W sprawach wielkich sama chęć jest już zasługą).

Ø                  Co rozumieć należy przez literaturę:

- natura skonstruowała świat na zasadzie szeregu lustrzanych odbić, gdzie wszystko wszystkiemu odpowiada, przetworzone jedynie, czasem w mikro- czasem w makroskali

- „uznanie siebie w swoim jestestwie”

+ „wiemy, że jesteśmy”/ „wiemy się w jestestwie naszym” (pojmujemy się w myśli i jestestwie) → możliwe dzięki  r e f l e k s j i (władzy intelektualnej człowieka)

+ r e f l e k s j a = wszystko to, co dzieje się wewnątrz nas, co jest nam dobrze znajome; w początkowych poruszeniach nie ma ona „uznania siebie w swoim jestestwie”- nie zna swojego jestestwa, lecz zmierza ku  s a m o u z n a n i u

+ natura przez stopnie pośrednie przechodzi od martwej natury do  p o j ę c i a; od punktu, w którym nie ma jeszcze uznania samej siebie w jestestwie swoim, do punktu, w którym sama siebie rozumie, z którego pojmuje swoje działania, w którym uznaje się w swoim jestestwie (ostatnim stopniem, punktem dojścia: jest, od natury nieorganicznej, przez organiczną, po  m y ś l  c z ł o w i e c z ą)

+myśl swoją obrazuje Mochnackim rozległym wywodem geologii minerałów (od minerału do rośliny → po złamaniu niektórych minerałów dostrzec można po ich wewnętrznej stronie połączone ze sobą blaszki, przypominające kształt listków korony w kwiecie /tzw. odłam blaszkowy/ → „nieorganiczny prorok działu roślin”)

+ ciepło- punkt wspólny świata roślin i zwierząt → „podziemna astrologia” = nierozerwalne związki moralne <!> i chemiczne natury nieorganicznej i organicznej

+ludzki zachwyt przyroda nie jest wynikiem afektacji, lecz tego właśnie pierwotnego „podobieństwa” natur- podziwianej i podziwiającej

+coraz bardziej odstępując od natury wyszliśmy  z powinowactwa, jakie niegdyś łączyło człowieka z innymi jestestwami organicznymi i nieorganicznymi; wraz z odstąpieniem tym wygasł instynkt i wszystkie jego cudowne przymioty – pierwotny związek człowieka z natura zastępuje obecnie nauka → wszystko to potwierdza, że natura przechodzi od materii martwej do  p o j ę c i a

+”myśl człowieka- anioła” jest niezbędna naturze, by mogła pojąć samą siebie/ samą siebie rozjaśnić; cała natura, zgodnie z pierwszymi tego rozdziału ustaleniami, odbija się w ludzkiej myśli

+ myśleć i w swoim myśleniu się rozumieć =  b y ć → być przedmiotem/ obiektem dla samego siebie

+ nasze jestestwa odbija się w myśli, a odbijając- dzieli się na dwoje

„M y ś l  jest istotą naszej istoty; nosi na sobie nasz cień, nasze podobieństwo, nasz obraz. Ten cień wewnątrz nas się rozpościera. W myśli mamy grunt  p o d  s o b ą, mamy wewnątrz nas  u j ę c i e  samych siebie- toż środkowy niejako punkt całej sfery bytu naszego. Myśl jest jako czyste zwierciadło: co ukażesz, to się też w niej ukaże. Patrząc wewnątrz nas, widzimy samych siebie, wiemy samych siebie, dla samych siebie stajemy się przedmiotem  w i d z e n i a  i niejako rzeczą oddzielną. - Póki nie przyjdziemy ku temu  r o z d w o j e n i u, póty nie mamy jestestwa. Być dla samego siebie przedmiotem widzenia, jest to myśleć. Myśleć jest to żyć. Życie nasze do tego punktu się zaczyna. (…) kiedy  w i e m y s i e b i e, dopiero wtenczas przychodzimy do jestestwa.”

+ natura  j e s t, bo  m y ś l  jest częścią natury → prawdziwym celem natury jest ukazanie różnicy między tym, co jest i nie wie, że jest, a tym, co jest i wie, że jest

+ człowiek to ostatnie ogniwo łańcucha stworzeń; jest zatem elementem całości- skoro posiada myśl to i reszta zbioru posiadać ją musi → w człowieku, jako cząstce swojej całości dochodzi natura do refleksji- uznaje się w swoim jestestwie (w człowieku właśnie staje się przedmiotem dla samej siebie)

podsumowując :)

1)                                           istnieje ciągłe i nieprzerwane stopniowanie w naturze

2)                                           między bezwładnością nieorganicznej materii, a myślą, która sama siebie pojmuje istnieje związek ścisły i nierozdzielny

3)                                           myśl jest częścią naszego jestestwa, a my- częścią natury

4)                                           przyroda składa się z dwóch części: materialnej i duchowej/ i n t e l e k t u a l n e j

→ jak się to ma do polskiej literatury ?

1)                                           kto pragnie uchwycić specyfikę literatury jakiegokolwiek narodu przyjąć musi odpowiednia „strategię działania”; „strategia Mochnackiego” → literatura jest wyciągnięciem na wierzch  m y ś l i  narodu (stąd konieczność szczegółowego wyjaśnienia tego, co pod pojęciem myśli Mochnacki rozumie <lol>)

2)                                           „uznanie siebie w swoim jestestwie” nie jest cechą wrodzoną człowieka; natura w każdym człowieku wznawia i powtarza proces formacji/ przechodzenia stopniowani

a) doświadczenie nierozumianej rzeczywistości

b) naśladowanie dorosłych

c) „bunt” → staje się osobą („ja”)

d) natura staje się dla nas przedmiotem, odkąd sami dla siebie stajemy się przedmiotem (postrzegania)

e) chęć/ pragnienie wyjścia poza jednostkowość i na powrót ogarnięćia sobą całości

3)                                           „kiedyś byliśmy inni”, a współczesność jest produktem tego „kiedyś” → „inni” = pojętniejsi, szczęśliwsi; myśl ta, pod różnymi postaciami, tkwi w każdym systemie poetyckim, układzie pojęć religijnych, systemie filozoficznym wszystkich niemal ludów starożytnych

4)                                           nie każdy człowiek i nie każdy naród „przechodzi” wszystkie etapy → uznanie siebie w swoim jestestwie jest wyłącznie przywilejem myślących

5)                                           narodem nie jest zbiór zamieszkujących określony teren indywidualności, lecz zbiór w y o b r a ż e ń, pojęć, uczuć; naród, który uznaje siebie w swoim jestestwie ma pamięć, wyrazi się- ma  p o e t ó w ! literaturę takiego narodu stanowią wyciągnięte na światło dzienne watki myśli wspólnej, wszystkich wyobrażeń i pojęć cechujących ten naród

podsumowując:

1)                                           naród jedynie w literaturze ma swoją  r e f l e k s j ę

2)                                           jedynie  w masie swoich wyobrażeń ma uznanie siebie w swoim jestestwie

3)                                           literatura jest zatem  s u m i e n i e m  narodu; ruchomym zwierciadłem dawnych i dzisiejszych pojęć; jest systemem tych nauk, które mają najbliższy i bezpośredni związek z cywilizacją i duchem narodu

4)                                           historia jest ciągłym i nieprzerwanym procesem uobecniania się narodu samemu sobie

·                     Rozdział trzeci:

Ø                  Poeci- Architektonika idealna w systemie poetyckiej literatury polskiej- Porównanie tej literatury z rzymską za Augusta Cezara

1)                                           każde założenie teoretyczne weryfikowane jest przez praktykę; prawodawstwo estetyczne wymaga sankcji geniuszu → (wątpliwość) czy dysponują nim  k l a s y c y ?- czas istotności „gładkiej wymowy”, „wytworności smaku i delikatności” minął

2)                                           „zmężniało dzisiejsze pokolenie”- potrzeb intelektualnych „dzisiejszej młodzieży” nie zaspokoi już „przymilna krotochwila”

3)                                           sprawa poetów nazwanych  r o m a n t y k a m i → to poeci każdym dziełem wspierający wyznawaną przez siebie teorię sztuki, mocujący się z nią; ich „improwizowana” literatura wyraża ducha dziejów krajowych, ducha starej Polski:

a) imaginacja

b) fantazja

c) duch/ natchnienie → władze i siły powszechnego narodowego umysłu

4)                                           ...