aaaaCzęsto usiłujemy ukryć nasze uczucia przed tymi, którzy powinni je poznać.aaaa [ Pobierz całość w formacie PDF ]
M A R C O P O L O
O P I S A N I E ŚW I A T A
EDYCJA KOMPUTEROWA: WWW.ZRODLA.HISTORYCZNE.PRV.PL
MAIL: HISTORIAN@Z.PL
MMIII©
SŁOWO OD TŁUMACZA
Kiedy mwimy dziś o pamiętnikach Marka Polo, o słynnym
Opisaniu
świata,
nie mamy na myśli ani sensacyjnych wiadomości o Dalekim
Wschodzie, ani tajemniczej egzotyki, pociąga nas natomiast i zdumiewa
rewolucyjność tej książki, jej głęboki realizm, sumienność dokumentacji,
ktra sprawia, że mają one do dziś nieprzemijającą wartość.
Człowiek czynu, członek wielkiego kupieckiego rodu posiadającego
swe domy handlowe i składy na Bliskim Wschodzie, w Konstantynopolu
i Sudaku, własne statki handlowe, nieustraszony i wytrwały podrżnik i
odkrywca w latach 1272Ï1292, zachłannie obserwujący kraj, ludzi i
zwyczaje u Wielkiego Chana, cesarza Chin, w nieustannych trudach i
misjach zuchwale sięgający krańcw znanego wwczas świata, zostaje
nagle skazany na bezczynność, uwięziony przez rywalkę Wenecji Ï
Genuę. Szczęśliwy traf zdarzył, że siedzi razem z bardzo modnym
pisarzem, Rusticjanem z Pizy, autorem wielu francuskich
średniowiecznych romansw i sprytnym poławiaczem sensacyjnych
tematw. Ten słuchając, jak Marko Polo ádla zabicia czasu" snuje swe
przedziwne opisanie świata, skłania go, aby mu je dyktował. W ten
sposb powstają owe, nie mające w literaturze światowej rwnych sobie,
pamiętniki.
Zostały one napisane w języku starofrancuskim,
2
z pewną domieszką dialektu weneckiego, ktry zwykle powraca, kiedy
trzeba użyć jakiegoś soczystego epitetu lub fachowego terminu. Podczas
gdy łacina jest językiem uczonych, ogł wykształcony, a także kupcy,
używają wwczas języka francuskiego. Na całym Lewancie jest to
powszechny język międzynarodowy; panuje i w Konstantynopolu oraz
na jego łacińskim wwczas dworze. I tak w pierwszej połowie XIII
wieku nieznany bliżej Ricciardo dedykuje cesarzowi Fryderykowi II
rwnież po francusku napisany romans bretoński
Proroctwa
Merlina;
w
połowie XIII wieku Filip z Novary pisze swą historię wojen
krzyżowych, a Brunetto Latini w tym języku pisze swą encyklopedię
Le
Livre dou tresor,
ponieważ, jak mwi, ájest to mowa najmilejsza i
najpowszechniejsza wśrd ludzi". W niej lekarz toskański Aldobrando
pisze swą
Higienę ciała;
w drugiej połowie XIII wieku Rusticiano pisze
swe romanse francuskie, bo język ten zapewniał książce najszerszą po-
czytność. Podobnie postąpią z końcem wieku i Martino da Canale,
kronikarz wenecki, i sam Marko Polo, a w XIV wieku wielki historyk
florencki, Giovanni Villani. Język włoski zyska prawo do literatury
dopiero z
Boską Komedią
Danta.
Rusticianus, zdaje się, był tak przejęty niezwykłością tematu, że, na
szczęście, raczej ograniczył się do wiernego zapisywania słw Marka
Polo, nie starając się ani porządkować, ani redagować bezładnie często
rzucanych wiadomości. Od czasu do czasu wtrąci od siebie jakieś zdanie
na pochwałę swego skromnego i usuwającego się w cień, nie lubiącego
opowiadać o swej działalności towarzysza. Jedynie w opisach bitew
puści wodze swej umiejętności literackiej, zastosowując powszechnie w
literaturze średniowiecznej używane áklisze" opisowe. Nie omylił go
instynkt literacki, książka zdobyła sobie od razu olbrzymią poczytność,
ktrej przyczyna leżała
3
zarwno w egzotyce i sensacyjności tematu, jak w wiadomościach
ekonomicznych i politycznych, jakie zawierała.
Na pierwszy rzut oka ma ona charakter wywiadu ekonomicznego, jest
dokładnym inwentarzem nieprzebranych bogactw Wschodu, z podaniem
rzetelnym miejsc i warunkw zdobycia zarwno cennych surowcw, jak
przetworw. Informuje, w co kraje Wschodu obfitują, podaje miejsca
wielkich targw, ich charakter, opłaty, cła, wskazuje na możliwość zbytu
i zakupu, mwi o monopolach danego kraju, o cenach, wskazuje ludzi
godnych zaufania wśrd tubylcw oraz kolonie chrześcijańskie, gdzie
można znaleźć pomoc, ostrzega przed bandami zbjeckimi, przed
pozycjami korsarzy, przed władcami, ktrzy są z nimi w zmowie, podaje
wiadomości o warunkach żeglugi lub podrży przez pustynie, uczy,
gdzie zaopatrywać się w żywność i wodę, jakie są schroniska i noclegi
itp. Rwnocześnie jednak książka ma rewolucyjne i trwałe znaczenie na-
ukowe. Jest to pierwsza realna encyklopedia wiadomości o Wschodzie,
ktra kładzie kres legendom. Można o niej rzec, że odmieniła oblicze
świata. Toteż niektre wiadomości przejmie z niej Domenico d'Arezzo,
autor encyklopedii
Fons Memorabilium Universi,
ona stanowić będzie
ulubioną lekturę Krzysztofa Kolumba i Ameriga Vespucciego,
odkrywcw nowych lądw. Wiadomości o krajach, ludach i zwyczajach
Wschodu, zebrane przez Marka Polo, zostaną potwierdzone dopiero
przez odkrywcw i uczonych podrżnikw i etnografw XIX i XX
wieku, badających te sprawy na miejscu, jak: B. Grąbczewski, M.
Przewalski, Palladiusz Kafarow, Sven Hedin, M. A. Stein, P. Pelliot,
Kilfred i French, R. Muller, Shaw, dr. Sallet, Savin, Benazet,
Camerlinck, Castagn, Roerich, Maddox, Holmberg, Lichtman i inni. Jej
znaczenie historyczne jest nieo-
4
garnione; ujawni ona wspaniałe, oparte na militarnej potędze i na
genialnej organizacji imperium chińsko-mongolskie, przewyższające
obszarem dawne rzymskie. Zainteresuje zarwno Rzym, jak i
Bizancjum, a przede wszystkim dwie rywalizujące stale o rynki
wschodnie republiki kupieckie włoskie: Wenecję i Genuę.
Niebywały popyt na tę książkę powodował liczne kopie i tłumaczenia,
a ponieważ prawo autorskie wwczas nie istniało, każdy
bezceremonialnie zmieniał, skracał lub uzupełniał tekst. Niejedna
redakcja, jak np. o dziewięć lat pźniejsza przerbka literacka Gr-
goire'a dla elity francuskiej, zasłaniała się autorytetem i pozwoleniem
Marka Polo, ktry miał ponoć kilkakrotnie uzupełniać i poprawiać swe
dzieło. W ten sposb miały powstać niejako drugie i trzecie ápoprawione
i uzupełnione" wydania. Słynne, najbardziej rozpowszechnione wydanie,
dokonane przez J. B. Ramusio w II tomie
Navigazioni e Viaggi
(1559),
powołuje się też na ánajstarszy" rękopis Ghisi i autorytet rodziny Polw.
Do niedawna uważano z przekąsem, że tekst ten roi się od interpolacji
pźniejszych. Opinia ta została obalona przez odnalezienie, w r. 1932 w
Toledo, bardzo starego rękopisu, ktry pochodząc bezpośrednio wraz z
tekstem tzw. ágeograficznym" od wsplnego pierwowzoru, ma około
dwustu fragmentw od niego odmiennych, a z tego wiele wsplnych
właśnie z tekstem Ramusia.
Należy dodać, że obyczajem średniowiecznym kopiści często mieli
przed oczyma dwa i trzy rozmaite rękopisy, ákontaminowali" je z sobą i
powstawała w ten sposb nowa redakcja. Wystarczy zacytować słynny
rękopis toskański
Vaglienti della Ricordiana
z Florencji, pochodzący z
biblioteki dziada Ameriga Vespucciego, a będący poprzez przekład
łaciński tłumaczeniem weneckiego przekładu tekstu francuskiego. To
wszystko dopro-
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]