aaaaCzęsto usiłujemy ukryć nasze uczucia przed tymi, którzy powinni je poznać.aaaa [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Maria Hirszowicz „Stąd, ale dokąd?”

Rozdział 1: Zmiana podstaw życia społecznego

* Zderzenie 2 tendencji:

1.                          Wzrost optymizmu w krajach zachodnich, oparty na przekonaniu o niewyczerpanych możliwościach, jakie daje nowoczesna technologia i proces konwergencji m-dzy komunistycznym Wschodem a kapitalistycznym Zachodem.

2.                          Od lat 60-tych zaczęły się mnożyć głosy sygnalizujące niebezpieczeństwo kryzysu związanego z rozwojem technologii i skutków, jaki za sobą niesie

* Determinizm technologiczny – pozwalał na wyprowadzanie wszystkich znaczących przeobrażeń świata zachodniego-zwłaszcza rozwoju państwa opiekuńczego i społecznej umowy między kapitałem a pracą -
z postępu sił wytwórczych, którym świat zachodni zawdzięczał nie tylko obfitość dóbr, ale także związaną
z tym redystrybucję dochodu narodowego i spokój społeczny.

1) Teoria społeczeństwa poprzemysłowego:

→ Daniel Bell zaprezentował swoją koncepcję społeczeństwa poprzemysłowego. Wyszedł on z założenia, że siły wytwórcze narzucają swoje wymogi gospodarce rynkowej i determinują w ostatniej instancji stosunki społeczne.

→ Teoria Bella wyjaśnia nowatorskie podejście do zagadnień związanych z dalszym rozwojem społeczeństw rozwiniętych, z drugiej zaś elementy nowej utopii, jakie wprowadza do swych rozważań, utopii, która wyrażała nadzieje i oczekiwania wielu ludzi ubiegłego stulecia.

→ Kluczowe zagadnienie to pytania: Co nowego przynosi rozwój technologiczny drugiej połowy XX w.?, Jakie nowe cechy strukturalne mogą być uznawane za konsekwencje tego rozwoju?, Jakie nowe instytucje
i procesy społeczne sprawiają, że staje się on możliwy?, Jakich zmian politycznych i kulturowych oczekiwać można w społeczeństwach najbardziej technologicznie rozwiniętych?

→ Podstawowe zmienne konstytuujące społ. przyszłości to: rozwój usług, przeobrażenia w strukturze zatrudnienia, rosnące znaczenie wiedzy i informacji w procesach produkcyjnych.

a)     Technologia

Rozwój ekonomiczny przeszedł 3 zasadnicze fazy:

~ Pierwsza - zasadniczą rolę odrywało rolnictwo i związane z nim techniki;

~ Druga – dominacja produkcji rzeczy materialnych;

~ Trzecia – przesunięcie punktu ciężkości działalności ekonomicznej z przemysłu na usługi.

Postindustrializm jest dla Bella produktem trzeciej rewolucji technologicznej związanej z nowoczesnością – pierwsza wiązała się z rozwojem energii parowej, druga z zastosowaniem elektryczności i chemii, trzecia przyniosła elektronikę, miniaturyzację i digitalizację.

Przeobraża się cała struktura zatrudnienia. Postęp technologiczny doprowadza do uformowania społeczeństwa, w którym zasadniczą rolę odgrywa produkcja usług, rozwija się nowa „intelektualna” technologia i rośnie znaczenie wiedzy teoretycznej.

b)     Usługi

Rozwija się nowy typ usług. Są to:

1 usługi profesjonalne związane z analizą i planowaniem

2 usługi w dziedzinie edukacji, zdrowia i opieki społecznej.

Pierwsze związane z „technologią intelektualną” wychodzącą poza sferę usług indywidualnie lub kolektywnie „konsumowanych”.  Wraz z rosnąca wydajnością produkcji przemysłowej i wzrostem dochodu narodowego będzie się zwiększać popyt na usługi i rozszerzać zatrudnienie w tym sektorze.

Najważniejszym aspektem sektora usług jest wiedza przyczyniająca się do intensyfikacji sektora pracy we wszystkich dziedzinach życia społ.

Nowa infrastruktura społeczeństwa poprzemysłowego to: telewizja cyfrowa, e-mail, sieć kablowa, system satelitarny, faks i Internet.

Drugie związane z koniecznością zaspokajania tych potrzeb społecznych, które nie mogą być pozostawione mechanizmom rynkowym, lecz wymagają społecznych decyzji i społ. planowania.

c)      Wiedza

Znaczenie wiedzy teoretycznej, jako osi, wokół której organizuje się nowa technologia, wzrost ekonomiczny i stratyfikacja społeczna. Specyfika „intelektualnej technologii” polega na tym, że staje się ona częścią sił wytwórczych. Jest czymś w rodzaju wartości dodanej i udział jej wzrasta w miarę rozwoju technologii i wkładu wiedzy w produkcję przemysłową i wytwarzanie usług.

Wg Bella w społ. poprzemysłowym liczą się potencjał intelektualny, który znajduje swoje odbicie w osiągnięciach ekonomicznych i stwarza podstawy potęgi politycznej w stosunkach międzynarodowych.

Gł. zadanie krajów rozwiniętych – zapewnienie warunków rozwoju nauki opartego na systemie instytucji kształcenia oraz organizacji ośrodków badawczych.

d)     Interes publiczny

Społeczeństwa przyszłości nie mają funkcjonować na zasadzie podejmowania nieskończonej ilości indywidualnych decyzji, a na zagadnieniach z dziedziny ekonomicznej i społecznej, które wymagają regulacji.

Rola interesu publicznego, jako centralnego elementu społ. poprzemysłowego.

Zasada indywidualnego egoizmu zderza się z zasadą kolektywizmu, wyrażająca się w przekonaniu, że ludzi nie można pozostawiać samym sobie, coraz większa ich liczba nie może funkcjonować bez aktywnego wsparcia ze strony państwa. Ważny jest problem odpowiedzialności politycznej za decyzje. Wyłanianie się ekonomiki państwa opiekuńczego oznacza konieczność rozstrzygnięć w zakresie rozdziału dochodu narodowego.

Wg Bella mamy do czynienia z nowym poziomem racjonalności, całkowicie odmiennym od tego, jaki znaliśmy uprzednio i wychodzącym daleko poza koncepcję rządów czysto technokratycznych. Na każdym etapie należy ustalić, jakie są najważniejsze cele, do których dążymy i jakich metod będziemy używać dla ich osiągnięcia i związane z tym koszty społ.

e)      Nowy porządek społeczny

Przejście do społ. poprzemysłowego wiąże się ze zmianą instytucji, stylu życia i podziałów społ.

Zmienia się zdaniem Bella charakter pracy, fabryka przestaje być miejscem zatrudniania mass usytuowanym na peryferiach, ludzie pracują głównie w biurach, w miejscach kontaktów z klientami,
w ośrodkach nauczania, w usługach. Zmienia się rytm życia. Zakłady rozpoczynają pracę w różnych godz., można dowolnie zmieniać porę posiłków i zastępować je łatwo dostępnymi przekąskami, młodzież może wyzwolić się z ograniczeń domowych używając własnych samochodów itp.

Zmiany głębsze -> zmiany kulturowe związane z przeżywaniem się pewnych zasad i nieuchronnymi konfliktami między starym a nowym porządkiem normatywnym.

f)       Utopijne aspekty koncepcji Bella

Termin „po” w społ. poprzemysłowym nie odnosi się do tego, co jest, podkreślał jedynie występowanie nowych tendencji i stan przejściowości.

Problemem, jaki stoi przed ludzką rasą jest nie przetrwanie, ale standard życia, nie biologia, ale socjologia.

Utopia Bella nie ograniczała się do wiary w moc potencjału produkcyjnego, obejmowała także porządek społ., w obrębie którego rozwijano produkcję. Koncepcja Bella stanowiła ukoronowanie idei rozwoju społ., opartej na uznaniu potrzeby wzmocnienia roli państwa, na przekonaniu o nowych możliwościach interweniowania w sprawy społeczne, na wierze w postęp i na poczuciu odpowiedzialności społ. za losy swych obywateli.

Odwrócenie się od zadymionych fabryk, ciężkiej maszynerii i pracy fizycznej i przejście do nowego świata usług, z jego profesjami, pracownikami umysłowymi i rozwojem nowych urzędów (komentarz Johna Allena).

Koncepcja Bella odwoływała się do nowej definicji praw społ., i wizją społ. komunitarnego. Koncepcja ta to etos odwołujący się do nauki (komentarz Mariena).

2) Społeczeństwo technologiczne

→ Termin „społeczeństwo technologiczne” wypiera określenie „społeczeństwo poprzemysłowe”, które dotychczas dotyczyło zmian zachodzących w społeczeństwie.

→ Koncepcja postindustrializmu łączy się zbyt ściśle z tezą, o zmniejszaniu roli przemysłu, by można ja inkorporować w teorię zmiany społ. To, co i jak wytwarzamy ma nadal podst. znaczenie dla wszystkich dziedzin życia społ. wielu socjologów używa nawet terminu „superindustrializm” dla podkreślenia znaczenia potencjału wytwórczego w kształtowaniu się współczesnego świata.

→ Pojawia się tzw. uzależnienie od rzeczy wytwarzanych przez innych i trafiających do nas za pośrednictwem rynku dotyczy również kultury wymagającej sięgania po niezliczoną liczbę urządzeń, bez których niepodobna uczestniczyć w konsumpcji wytworów myśli ludzkiej.

a)     Nowa rewolucja technologiczna

Alvin Toffler twierdzi, że istota nowej rewolucji technologicznej określana jest mianem „trzecia fala”.

Pojęciem, do którego on się odwołuje jest technologia: całą historię ludzkości rozpatruje w kontekście trzech następujących po sobie fal technologicznych:

              ~ Fala pierwsza – związana jest z wynalazkami i umiejętnościami dotyczącymi uprawy roli (początki sięgają około 10 000 lat wstecz);

~ Fala druga – to zmiany technologiczne zapoczątkowane przez rewolucję przemysłową, jaka rozpoczęła się 300 lat temu i przyniosła nam takie wynalazki jak: wytwarzanie stali, elektryczności, nowe środki transportu. Faza ta wiązała się z rozwojem produkcji masowej, opartej na uniformizacji czynności produkcyjnych i daleko posuniętej standaryzacji wytwarzanych wyrobów.

~ Fala trzecia – to rozwój nowych form łączności, genetyka, badania oceanów, nowe materiały zastępujące tradycyjne surowce, nowe metody produkcji rolnej i nowe formy działalności usługowej. Możliwe stało się wtedy odejście od produkcji masowej i wytwarzanie produktów przystosowanych do zróżnicowanych potrzeb odbiorców.

Teza Tofflera: teza o zachodzeniu na siebie różnych form i faz cywilizacyjnych oraz związanych z tym perturbacjach społ. Jego zdaniem we wszystkich krajach można zaobserwować spięcia między trzecią falą a pozostałościami fali drugiej, sprzecznej z nowymi wymogami i nową logiką prądów cywilizacyjnych.

Ważny wniosek: nieprzewidywalność procesów historycznych. Świat w okresie transformacji podlega wielu wstrząsom, których ostateczne losy trudno przewidzieć.

b)     Rewolucja mikrochipsów

Postępy komputeryzacji, zwłaszcza wynalezienie mikrochipsów miały zasadnicze znaczenie w pytaniu o istotę zmian technologicznych. Komputery zarówno, jeśli chodzi o zastosowanie badawcze jak i praktyczne wydają się formować nową epokę.

Znaczenie mikrochipsów:

              * zminiaturyzowanie wielu urządzeń, co doprowadziło do radykalnego zmniejszenia ilości materiałów potrzebnych do wytwarzania produktów i oszczędności na kosztach transportu;

* doprowadzenie do znaczących obniżek kosztów energii;

* zwiększenie niezawodności produktów technicznych i rozszerzenie ich wydolności;

* zwiększenie możliwości przystosowawczych maszyn niewymagających ingerencji człowieka;

* poszerzenie zdolności myślenia ludzkiego do niespotykanych wcześniej granic (także sztuczna inteligencja).

c)      Rozwój produkcji bez nowych stanowisk pracy

Jedną z przyczyn bezrobocia jest nowa tendencja polegająca na zerwaniu związku między wzrostem gospodarczym a zwiększaniem się liczby stanowisk pracy. Nowe technologie skupiają się obecnie nie na ułatwianiu pracy, ale na całkowitym wyparciu ludzi z wielu procesów produkcyjnych. Maszyny wypierają pracę ludzi.

R.W. Rumberger i H. M Levin przedstawiają następujące prognozy dot. zmian i rozwoju technologii oraz ich wpływu na pracę:

~ informacje technologiczne zmieniły fizyczne cechy pracy i wymagania umysłowego zaangażowania w procesie pracy;

~ eliminacji ulega wykwalifikowana praca fizyczna;

~ tworzy się nowe stanowiska pracy, ale jest to połączone z daleko idąca polaryzacją;

~ wzrost wydajności może ograniczać zdolność ekonomii do tworzenia nowych stanowisk pracy, by przeciwdziałać zwalnianiu pracowników;

~ zawody związane z zaawansowaną technologią szybko się rozwijają, ale zaczyna się to od bardzo małej bazy;

~ zawody, które związane są z największa liczbą nowych stanowisk, to zawody wymagające średnich i niskich kwalifikacji.

Wniosek: rozwinięta technologia jest czynnikiem wzrostu zatrudnienia przede wszystkim w stosunku do ludzi o wysokich kwalifikacjach oraz w odniesieniu do stanowisk pracy niewymagających żadnych kwalifikacji.

d)     Postfordyzm

Wiąże się z ucieczką coraz większej liczby konsumentów od standaryzowanych wytworów produkcji masowej, a u podstaw tych zmian leżą nowe technologie, pozwalające na coraz większe zróżnicowanie produktów bez zwiększania kosztów własnych.

e)      Przyśpieszenie tempa zmian technicznych

...