aaaaCzęsto usiłujemy ukryć nasze uczucia przed tymi, którzy powinni je poznać.aaaa [ Pobierz całość w formacie PDF ]
Dr Maria Jankowska
Akademia Pedagogiki Specjalnej
Warszawa
DORASTANIE - PROCESEM PRZEJŚCIA Z DZIECIŃSTWA
KU DOROSŁOŚCI
Dorastanie jest bardzo zróżnicowanym procesem intensywnych przemian
rozwojowych człowieka zachodzących między 11-tym a 18-tym rokiem życia. Okres
dojrzewania nazywany jest adolescencją, co z łac.
adolescere
oznacza wzrastanie ku
dojrzałości. Jest to więc okres w życiu człowieka, w którym dokonuje się
przeobrażenie z dziecka w osobę dorosłą Proces dorastania człowieka jest niezwykle
skomplikowany i obejmuje zmiany w sferze fizycznej, psychicznej, społecznej i
duchowej.
Maria Żebrowska podaje następujące zmiany zachodzące u dorastających:
-
dojrzewanie fizjologiczne - jego końcowym efektem jest zdolność do
posiadania potomstwa;
-
dorastanie społeczne - polega na kształtowaniu się ocen, przekonań,
postaw moralnych i nastawień społecznych oraz przygotowaniu się do
pełnienia określonej roli społecznej;
-
rozwój umysłowy - przejście z etapu myślenia konkretnego na etap
myślenia abstrakcyjnego, dzięki czemu wzrasta efektywność uczenia się i
zdolność rozwiązywania problemów teoretycznych i praktycznych, a
rozumienie związków między zjawiskami, praw i uogólnień prowadzi do
coraz lepszej orientacji w otaczającej rzeczywistości;
-
dojrzewanie emocjonalne - jego efektem jest uzyskanie stałości i
równowagi emocjonalnej w miejsce pobudliwości i niestałości. Zwiększa
się skala przeżyć emocjonalnych, wzbogaca treść uczuć, wzmaga się
rozwój tzw. uczuć wyższych - moralnych, społecznych, kulturowych
1
.
M. Żebrowska,
Psychologia dzieci i młodzieży
, PWN, Warszawa 1986, s.664.
86
1
Dokonujące się przeobrażenia okresu dorastania mają na celu przygotowanie
jednostki do wypełniania zadań w życiu dorosłym. Stąd jest to niezwykle ważny
okres w życiu człowieka, a jego przebieg ma wpływ na późniejsze sposoby
funkcjonowania i podejmowane czynności. Efektem względnie harmonijnego
rozwoju wszystkich sfer jest ukształtowanie dojrzałej osobowości pozwalającej
człowiekowi na realizację zadań w życiu dorosłym. Zachodzące zmiany w wyglądzie
zewnętrznym i osobowości dojrzewających odbijają się na ich zachowaniach,
uczuciach, potrzebach. Szybkie tempo tych przeobrażeń i często ich radykalny
charakter wywołują u młodzieży trudności w przystosowaniu się do nowych
sytuacji.
Havighurst opracował zadania rozwojowe dla młodzieży tego okresu, które
stanowią podstawę dla podjęcia różnych form działalności w okresie dorosłości.
Należą do nich:
2
-
osiągnięcie nowych, bardziej dojrzałych więzi z rówieśnikami obojga płci;
-
ukształtowanie roli męskiej lub kobiecej;
-
akceptacja swojego wyglądu i skuteczne posługiwanie się własnym ciałem;
-
osiągnięcie niezależności uczuciowej od rodziców i innych osób dorosłych;
-
przygotowanie do małżeństwa i życia w rodzinie;
-
przygotowanie do kariery zawodowej (niezależności ekonomicznej);
-
rozwijanie ideologii (sieci wartości) i systemu etycznego kierującego
zachowaniem;
-
dążenie i rozwijanie postępowania odpowiedzialnego i społecznie
akceptowanego.
Warto zdać sobie sprawę z dokonujących się zmian we wszystkich sferach, po
to, by wspomagać młodego człowieka w jego zmaganiach, by mógł on z
powodzeniem w życiu dorosłym podejmować takie formy funkcjonowania, które w
pełni pozwolą na realizację ich możliwości, w wyniku których powstaną użyteczne
dzieła dla nich samych i społeczeństwa. Zostaną pokrótce opisane najważniejsze
zmiany w sferze fizyczno-ruchowej i zmiany w psychice dojrzewających obejmujące
Cyt. za: K. Ostrowska,
Nie wszystko o wychowaniu,
CMPP-P MEN, Warszawa 2000, s.19.
87
2
rozwój struktur poznawczych, rozwój emocjonalno-społeczny, rozwój osobowości i
tożsamości.
I. Zmiany w sferze fizycznej
Początek okresu dojrzewania wyznaczają zmiany natury anatomiczno-
fizjologicznej zachodzące w organizmie dorastającego. One właśnie sygnalizują
rozpoczęcie biologicznej fazy dorastania często zwaną fazą pokwitania lub wczesnej
adolescencji, którą kończy osiągnięcie biologicznej dojrzałości, czyli zdolności do
dawania nowego życia. Fazę drugą, zwaną późną adolescencją charakteryzują
zmiany zachodzące przede wszystkim w sferze psychicznej zmierzającej do
osiągnięcia dojrzałości człowieka warunkującej odpowiedzialne samodzielne
kształtowanie własnego życia.
W fazie pokwitania pojawiają się pierwszorzędowe i drugorzędowe cechy
płciowe. Do cech pierwszorzędowych u dziewcząt zalicza się takie cechy, jak
powiększenie narządów płciowych (pochwy, łechtaczki, macicy) oraz
miesiączkowanie, które oznacza rozpoczęcie dojrzewania komórek jajowych. U
chłopców powiększeniu ulegają jądra, penis oraz rozpoczyna się produkcja spermy.
Drugorzędowe cechy płciowe dotyczą pojawienia się u obu płci owłosienia w okolicy
łonowej i pachowej oraz zmian kształtu i proporcji różnych części ciała.
Dziewczętom powiększają się piersi, rozszerzają się kości miednicowe, natomiast
chłopcom zmienia się głos, rozrastają się kości i pojawia się zarost na twarzy.
Ponadto zarówno u dziewcząt jak i przede wszystkim u chłopców następuje tzw.
skok pokwitaniowy, który objawia się szybkim wzrostem ciała. Ze względu na to, że
dziewczęta szybciej od chłopców dojrzewają biologicznie o około dwóch lat, stąd u
nich skok pokwitaniowy przebiega wcześniej, ale nie jest on tak intensywny jak u
chłopców.
Zmiany w budowie ciała dziecka postępują od dolnych części ku górnym i od
położonych najdalej ku znajdujących się najbliżej ciała. Ma to wydźwięk w jego
wyglądzie, kiedy to ręce i nogi są znacznie wydłużone w stosunku do proporcji całej
sylwetki dziecka. Jednocześnie rozrastają się mięśnie i narządy wewnętrzne. Zmienia
88
się również wygląd twarzy, głównie na skutek wysunięcia się ku przodowi jej dolnej
części. W okresie pokwitania zaznaczają się takie cechy, jak wzrost potliwości,
przetłuszczanie się włosów i trądzik młodzieńczy.
W okresie dojrzewania następują znaczne zmiany w rozwoju ruchowym. Za
względu na zmiany proporcji ciała ruchy dorastających często są niezgrabne, brak w
nich precyzji, co często prowadzi do rezygnacji z podejmowania aktywności
ruchowej. Jednak ruch dla rozwijającego się młodego organizmu jest konieczny,
ponieważ jest warunkiem jego zdrowego i harmonijnego wzrastania. Pod koniec
okresu dorastania w rozwoju motorycznym (ruchowym i manualnym) zaznacza się
wyraźny dymorfizm płciowy, polegający na tym, że ruchy dziewcząt stają się
bardziej płynne, elastyczne i precyzyjne, natomiast ruchy chłopców są ostrzejsze,
bardziej kanciaste; u nich także wzrasta siła fizyczna.
II. Zmiany w sferze psychicznej
1. Rozwój struktur poznawczych
Jednym z ważnych aspektów procesu dorastania jest intensywny rozwój
umysłowy, który wyraża się w doskonaleniu wszystkich funkcji poznawczych,
takich jak spostrzeganie, pamięć, uwaga, wyobrażenia, uczenie się, myślenie,
rozumowanie, tworzenie pojęć. W tym okresie wzrasta wrażliwość i czułość
zmysłów, co wpływa na jakość spostrzegania nastolatków. Uwaga staje się bardziej
pojemna, a pamięć z mechanicznej przekształca się w strategiczną, dowolną i
logiczną. Wpływa to zasadniczo na proces uczenia się, które staje się coraz bardziej
zorganizowane i skoncentrowane nie tyle na mechanicznym zapamiętaniu treści lecz
na logicznym ich przyswojeniu ze zrozumieniem. W okresie dorastania zasadniczo
zmienia się sposób myślenia z konkretnego na abstrakcyjne, dzięki któremu
młodzież dość dobrze potrafi wskazać zależności przyczynowo-skutkowe i
przewidzieć konsekwencje swego działania
3
.
R.J. Gerrig, P.G. Zimbardo,
Psychologia i życie,
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, s.317-322.
Warto sięgnąć do pozycji J. Piageta
Rozwój ocen moralnych
, Warszawa 1967, w którym scharakteryzowano
cztery stadia rozwoju poznawczego człowieka: 1 stadium: sensomotoryczne (wiek od urodzenia do 2 lat), w
89
3
Dorastający potrafią coraz lepiej obserwować i analizować aktywność
własnego umysłu czyli dokonywać tzw. monitoringu kognitywnego
4
. Sprzyja on
kształtowaniu koncepcji własnej osoby i pojawieniu się młodzieńczego
egocentryzmu, pozwalającego na dokonywanie wglądu w samego siebie, czyli na
„spojrzenie skierowane do wewnątrz”. Wskutek młodzieńczego egocentryzmu
często młody człowiek wytwarza w myślach wyimaginowaną publiczność, która
przyczynia się do powstawania zamierzeń i planów, często o charakterze marzeń i
dokonywania czynów nadzwyczajnych. Wszystko to jest potrzebne do tego, by
pojawiły się zainteresowania w kierunku dokonywania wyboru kierunku kształcenia
i drogi życiowej nastolatków.
Rozwój poznawczy dorastających nie zależy przede wszystkim od
uwarunkowań dziedzicznych lub genetycznych. Wiele badań potwierdziło, że
środowisko społeczne, w jakim wzrasta człowiek ma decydujący wpływ na rozwój
poznawczy.
5
Autorzy zwracają uwagę na uwarunkowania rozwoju umysłowego
człowieka i stwierdzają, że interakcje społeczne w okresie dzieciństwa i adolescencji
oraz możliwość uczestnictwa w dyskusjach mają ogromny wpływ na kształtowanie
się struktur poznawczych i sprawność myślenia.
którym dziecko poznaje świat dzięki bezpośredniemu spostrzeganiu i aktywności motorycznej bez udziału
myślenia pojęciowego; 2 stadium: przedoperacyjne (2 – 7 lat), w którym dziecko staje się zdolne do myślenia
symbolicznego, jednak możliwości intelektualne nadal są zdominowane przez spostrzeżenia, a nie przez
pojęciowe uchwycenie sytuacji i zdarzeń. Myślenie dziecka jest tu ograniczone przez egocentryzm, czyli
nieumiejętność zrozumienia i uchwycenia punktu widzenia innych ludzi, centrację, czyli zwracanie uwagi tylko
na jedną właściwość przedmiotu z pominięciem innych bardzo istotnych i nieodwracalność, czyli niezdolność w
myśleniu i rozumowaniu do punktu wyjścia; 3 stadium: operacji konkretnych (7 – 11 lat), w którym dziecko
nabywa zdolności decentracji, odwracalności i staje się mniej egocentryczne. Występuje tu zdolność do
posługiwania się takimi operacjami jak klasyfikacja i szeregowanie; 4 stadium: operacji formalnych (okres
dorastania), w którym dorastający nabywa zdolność do rozumowania abstrakcyjnego bez odwoływania się do
konkretnych przedmiotów i zdarzeń. Jednostka potrafi rozwiązywać problemy logiczne za pomocą
syntetycznego testowania zbioru hipotez i równoczesnego badania ich wzajemnych zależności, w końcowej fazie
występuje tu zdolność do myślenia hipotetyczno-dedukcyjnego, którą nie osiągają wszyscy ludzie.
4
Badania Wygotskiego, Perkonsa Segal, Voss; zob: Nielsen L
. Adolescence: A contemporary view, Fort Worth,
College Publishers.
Wśród polskich autorów na zawiązek między rozwojem poznawczym a kształceniem
umysłu zwracały uwagę M. Przetacznik i M. Tyszkowa.
90
I. Obuchowska,
Adolescencja,
(w:)
Psychologia rozwoju człowieka,
B. Harwas-Napierała i J. Trempała (red.),
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, s.174n.
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]