aaaaCzęsto usiłujemy ukryć nasze uczucia przed tymi, którzy powinni je poznać.aaaa [ Pobierz całość w formacie PDF ]
A
sertywność to sztuka wyrażania naszych uczuć, myśli i życzeń oraz
dbania o przestrzeganie należnych nam praw bez naruszania praw
innych osób. Asertywność to umiejętność, którą można nabyć, a nie ce­
cha osobowości, z którą jedni się rodzą, a drudzy nie. Podobnie jak agre­
sja i pasywność, asertywność jest zachowaniem społecznym, którego
można się nauczyć.
Nie ma osoby, która byłaby stale asertywna. Ktoś może być asertyw­
ny w stosunku do swoich dzieci w jednej sytuacji, a agresywny czy pa­
sywny w innych. Można z łatwością zachowywać się asertywnie wobec
swojej rodziny, ale w kontaktach z obcymi takie zachowanie jest niemal­
że niemożliwe. Trening asertywności może sprawić, że coraz częściej
będziemy reagować asertywnie, a nie pasywnie czy agresywnie.
Nabycie umiejętności asertywnego zachowania nie oznacza, że za­
wsze musimy być asertywni. Są sytuacje, w których właściwa jest reak­
cja agresywna, na przykład wówczas, gdy coś zagraża naszemu życiu lub
własności. Niekiedy należy zachowywać bierność, na przykład wtedy,
gdy sędzia odczytuje naganę. Asertywność oznacza więc także umiejęt­
ność ocenienia sytuacji, w której należy przyjąć postawę asertywną.
Ve wczesnych latach naszego życia przyjęliśmy pewne przekonania re-
ulujące stosunki społeczne. Były to zasady „dobrego" i „złego" zacho-'
'ania, przekazane nam przez naszych rodziców i inne osoby, które
były
aszymi wzorcami. Kiedy dorastaliśmy, zasady te pomagały nam nawią-
/wać do(pre kontakty z rówieśnikami. Jednakże nie są one bezwzględ-i
ie obowiązujące i niezmienne, niekiedy więc decydujemy się dzisiaj
ichować nieco inaczej niż wówczas, kiedy wpajano nam owe reguły. ,i
Przeczytaj poniższą listę tradycyjnych założeń. Czy którekolwiek
nich przypomina ci jakąś zasadę wyuczoną w dzieciństwie? Czy wie-
ysz, że nadal dotyczą one ciebie jako osoby dorosłej? Obok k iżdego
adycyjnego założenia sformułowano odnoszące się do niego lub kwe-
ionujące je prawo. Prawa te przypominają, że ty sam możesz zdecydo-
ić, w co wierzysz. Nie jesteś już dzieckiem, które nie potrafi niczego
kwestionować, ale dorosłym, który ma wybór.
6. Powinieneś być elastyczny
i umieć się doscosować. Inni ma­
ją powody, aby zachowyw ić się
w określony sposób i nieJadnie
jest kwestionowa' to, co robią.
Masz prawo zaprotestować
przeciwko jakiemukolwiek
działaniu lub krytyce wymie­
rzonym przeci - ko tobie.
7. Nie powinieneś przerywać
innym. Pytania są dowodem
twojej głupoty.
8. Może być jeszc/.e gorzej. Nie
kuś losu.
Masz prawo przerywać innym,
aby poprosić o sprecyzowanie
wypowiedzi.
Masz prawo do n gocjowania
zmiany.
9. Nie powinieneś zabierać innym
ich cennego czasu na zajmowa­
nie się twoimi problemami.
Masz prawo poprosić o pomoc
i wsparcie emocjonalne.
10. Nikt nie chce słuchać o twoim
złym samopoczuciu, więc zacho­
waj te informacje dla iebie.
Masz prawo odczuwać ból
i mówić o nim.
.ĘDNE ZAŁOŻENIA
UDYCYJNE
TWOJE PRAWA
11. Kiedy ktoś udziela ci rady,
traktuj to bardzo poważnie.
Inni mają przeważnie rację.
Ma z prawo ignorować rady
innych.
Przedkładanie swoich potrzeb nad
potrzeby innych to samolubstwo.
Masz prawo, aby czasami
pamiętać przede wszystkim
o sobie.
12. Sama świadomość, że zrobiłeś
coś dobrze, już jest nagrodą.
Ludzie nie lubią chwalipięt. Nie
przepadają za ludźmi sukcesu
i zazdroszczą im. Kiedy
usłyszysz komplement, przyjmij
go ze skromnością.
Masz prawo do uznania za swo­
ją pracę i osiągnięcia.
Popełnianie błędów to wstyd.
W każdej sytuacji powinieneś
reagować właściwie.
Masz prawo do popełniania
błędów.
Jeżeli nie możesz przekonać
innych, że to, co czujesz, jest
uzasadnione, wówczas twoje
uczucia są niewłaściwe.
Masz prawo być ostatecznym
sędzią swoich uczuć i akceptować
je jako właściwe.
13. Powinieneś zawsze wyświadczać
przysługi innym. Jeżeli tego nie
zrobisz, nikt ci nie pomoże, kie­
dy będziesz w potrzebie.
Masz prawo powiedzieć „nie".
Powinieneś respektować poglądy
innych, zwłaszcza gdy mają oni
•vładzę. Swoje odmienne opinie
zachowaj dla siebie. Słuchaj i ucz
;ię.
Masz prawo wyrażać swoje
opinie i przekonania.
14. Nie bądź nietowarzyski. Ludzie
pomyślą, że ich nie lubisz, jeśli
powiesz im, że wolisz zostać sam
niż przebywać w ich towarzystwie.
Masz prawo do samotności,
mimo że inni chcą twojego
towarzystwa.
'awsze powinieneś starać się
>yć logicznym i konsekwentnym.
Masz prawo do zmiany decyzji
i wyboru innego sposobu
działania.
15. Zawsze powinieneś mieć po­
wód, dla którego coś robisz albo
coś czujesz.
Masz prawo nie usprawiedli­
wiać się przed innymi.
16. Kiedy ktoś jest w kłopocie,
zawsze powinieneś pomóc.
Masz prawo nie brać odpowie­
dzialności za problemy innych.
Prawdopodobne jest, że przyjmie niedbałą postawę lub będzie się o coś
opierać. Jej dłonie będą często zimne, spocone i drżące. Trudno jest
z
nią nawiązać kontakt wzrokowy; patrzy w dół lub ucieka wzrokiem.
17. Powinieneś być wrażliwy na
potrzeby i życzenia innych,
nawet jeśtfoni sami nie wiedzą,
czego chcą.
Masz prawo nie domyślać
potrzeb i życzeń innych osób.
18. Nieładnie jest zbywać innych.
Kiedy zadają pytania, udziel
odpowiedzi.
Masz prawo decydować
o swojej reakcji na daną
sytuację
10
.
Styl agresywny
Osoba posługująca się takim stylem potrafi dosyć dobrze wyrazić, co czuje,
co myśli i czego chce, jednak często dzieje się to kosztem praw i uczuć
innych ludzi. Ma tendencję do poniżania innych poprzez sarkastyczne
i rzekomo zabawne uwagi. Kiedy coś dzieje się nie po jej myśli, zwykle
przechodzi do ataku. Wzbudza w innych żal i poczucie winy, kierując
w ich stronę oskarżenia. Wypowiedzi zaczyna od „Ty...", a kończy ata­
kiem lub negatywną etykietką. Używa uogólnień typu „zawsze" i „ni­
gdy" oraz wypowiedzi, które sugerują jej wyższość i nieomylność (rację).
Zachowanie agresywne można rozpoznać po wyniosłym stylu bycia
i manifestowaniu siły. Może ono przybierać różne formy: chłód i zło­
wieszcza cisza, nonszalancja i sarkazm, krzyk. Osoba zachowująca się
agresywnie ukrywa wyraz oczu za przymrużonymi powiekami lub patrzy
obojętnie. Jej postawa przypomina niewzruszoną skałę: stopy rozstawio­
ne, dłonie na biodrach, szczęki zaciśnięte i wysunięte do przodu, ruchy
ciała i gesty sztywne, nagłe i onieśmielające. Osoba taka czasami używa
palca, aby coś wskazać, albo zaciska dłonie w pięść. Tak bardzo chce
mieć rację, że nie słyszy, co inni mają do powiedzenia - nawet wówczas,
gdy zapytała ich o zdanie.
TRZY PODSTAWOWE STYLE KOMUNIKACJI
Pierwszy krok w treningu asertywności to nabycie umiejętności roz­
różniania zachowania asertywnego, agresywnego i pasywnego.
Styl pasywny
Komunikacja pasywna oznacza brak bezpośredniej ekspresji uczuć, my­
śli i życzeń. Osoba posługująca się takim stylem może albo próbować
wyrazić je pośrednio, marszcząc czoło, płacząc lub mamrocząc coś pod
nosem, albo stłumić je całkowicie.
Osoby komunikujące się pasywnie mają tendencję do ciągłego
uśmiechania się i podporządkowywania swoich potrzeb potrzebom in­
nych. Podczas rozmów słuchają więcej, niż powinno im przypaść
w udziale. Jeżeli chcą zakomunikować coś bezpośrednio, pomniejszają
znaczenie swoich wypowiedzi, rozpoczynając je od wyrażeń typu: „Nie
jestem ekspertem, ale... Naprawdę nie jestem pewna... Nie powinie­
nem tego mówić, ale...". Bardzo trudno jest im poprosić o coś. Kiedy sa­
mi zostaną poproszeni o zrobienie czegoś, co jest im nie na rękę, najczę­
ściej spełnią prośbę pomimo wszystko albo znajdą wymówkę, zamiast
otwarcie odmówić.
Osoby wypowiadające się w stylu pasywnym charakteryzują się ci­
chym, słabym i niepewnym głosem. Stałe cechy ich wypowiedzi to: pauzy,
wahanie, szukanie właściwych słów, przeskakiwanie z tematu na temat,
niejasności i wyrażenia typu „to znaczy", „wiesz". Osoba komunikująca
się pasywnie oczekuje, że inni domyśla się, co ona chce powiedzieć.
Styl asertywny
Komunikacja asertywna polega na formułowaniu jasnych wypowiedzi na
temat uczuć, myśli i życzeń. Osoba asertywna dba o poszanowanie swo­
ich praw oraz szanuje prawa i uczucia innych. Słucha uważnie i daje in­
nym poznać, że ich wysłuchała. Jest otwarta na negocjacje i gotowa na
ustępstwa, ale nie kosztem swoich praw i godności. Potrafi formułować
bezpośrednie prośby oraz otwarcie odmówić. Wie, jak prawić i przyjmo­
wać komplementy. Umie zaczynać i kończyć rozmowy. Skutecznie ra­
dzi sobie z krytyką - bez konieczności uciekania się do wrogiego czy
obronnego nastawienia.
W zachowaniu asertywnym można wyczuć pewność, siłę i empatię.
Głos osoby asertywnej jest zrelaksowany, stanowczy i posiada dobrą mo­
dulację. Oczy komunikują otwartość i uczciwość. Bezpośredni kontakt
7
1
0
bpracowane na podstawie M. Davis, M. Eshelman, E. R. McKay (1995).
The Relaxatian &.Stress
Reductian Book,
Oakland: New Harbinger.
wzrokowy jest dla takiej osoby przyjemny - nie oznacza wpatrywania si
w drugą osobę. Postawa jest harmonijna i wyprostowana.
2. Styl agresywny: Udaj, że jesteś agresywnym szefem, wrzeszczą­
cym na swojego pracownika. Wstań, wysuń jedną stopę nieco do
przodu i oprzyj się na niej. Jedną dłoń połóż na biodrze, a palec
wskazujący drugiej trzymaj wymierzony w podwładnego. Gło­
śnym, oskarżycielskim głosem wypowiadaj następujące zdania:
„Nigdy niczego nie robisz dobrze... Ciągle powtarzasz tę głupotę...
Co się z tobą dzieje? Jesteś po prostu leniwym sk... synem. Mogli­
byśmy cię wynająć jako kołek do podpierania drzwi. Jestem tu je­
dyną osobą, która cokolwiek robi... Robi mi się niedobrze od podej­
mowania wszystkich decyzji... Nigdy nie przejmujesz inicjatywy".
ćwiczenie: Odegranie roli osoby pasywnej i agresywnej to dobry sposób
na zaznajomienie się z tymi stylami. Będzie to trudne, chyba że uczest­
niczysz właśnie w kursie komunikacji lub ćwiczysz razem z bliską oso­
bą. Odegraj poniższe role albo wyobraź sobie, że zachowujesz się w na­
stępujący sposób:
1. Styl pasywny: Udaj. że jesteś małżonkiem bardzo uzależnionym
od partnera. Przesuń jedną stopę nieco do tyłu i przenieś na nią
cały ciężar. Wyciągnij ramiona, wewnętrzną stronę dłoni skieruj
do góry. Pochyl się nieco do przodu, aby zachwiać równowagę ciała
i uniemożliwić sobie mówienie pełnym i mocnym głosem. Oczy
skieruj w górę i powiedz cichym głosem: „Zgadzam się na wszyst­
ko, co powiesz. Żyję tylko po to, aby ciebie uszczęśliwić. Nie po­
siadam wewnętrznej mocy. Polegam na twoich decyzjach i jestem
pod twoją opieką. Bez ciebie będę zbyt bezbronny, więc zrobię
wszystko, czego zażądasz. Przykro mi, jeśli jestem uciążliwy. Mo­
gę wypowiedzieć swoja opinie, ale nie jest ona wiele warta".
Kontynuuj swoje oskarżenia przez trzy minuty. Wypowiadaj ko­
munikaty zaczynające się od „Ty". Niech będzie w nich dużo sar­
kazmu i negatywnych etykietek. Nieistotne jest, co myśli druga
osoba. Jeżeli zadajesz pytania, rób to w taki sposób, jakbyś wcale
nie oczekiwał odpowiedzi. Skoncentruj się jedynie na tym, aby
udowodnić swoją rację i wyższość. Zauważ, jak się czujesz. Jak od­
dychasz? Jak się zachowują twoje mięśnie? Jak brzmi twój głos?
Większość osób woli odgrywać rolę człowieka zachowującego się
agresywnie. Ludzie czują się dzięki niej silni i stabilni. Nic im nie za­
graża. Cała ich energia skierowana jest na zewnątrz. Mięśnie są bardzo
napięte, zwłaszcza w okolicy szyi, karku i barków. Głos jest często ostry
i przenikliwy, a oddech płytki i urywany, gdyż przechodzi przez zaci­
śnięte gardło.
Głównym celem agresywnego zachowania jest uzyskanie przewagi
i dominacja nad innymi. Osoba agresywna często osiąga swoje cele, jed­
nak na krótką metę. W ostatecznym rozrachunku otoczenie jest do niej
zniechęcone i rozżalone jej postępowaniem. W rezultacie czuje się ona
sfrustrowana i samotna. Może dać ujście swojej złości, ale zawsze musi
się mieć na baczności. Nie może wyrazić swoich subtelnych uczuć ani
niepewności.
Powtarzaj takie zdania przez trzy minuty, pamiętając o odpo­
wiedniej posuwie. Zwróć uwagę na adekwatne brzmienie głosu.
Jak się czujesz: Jak oddychasz? Jak zachowują się twoje mięśnie?
Dla wielu osób rcćt ta .jest wyczerpująca. Twierdzą, że czują się nie-
zrównoważeni, napięci, smutni, bezbronni, rozżaleni, zależni, rozdraż­
nieni, poniżeni, bezvmościowi. dziecinni. Odgrywanie tej roli jest dla
nich oszustwem.
Główną korzyścią wynikająca z zachowania pasywnego jest fakt, iż
nie musimy brać odp^iedzialnośei za swoje uczucia i potrzeby. Zawsze
znajdzie się ktoś, ku podejmie za nas decyzje i zaopiekuje się nami.
Wadą jest utrata niaależności. stłumienie swoich uczuć i potrzeb.
Trudno jest również pohibić siebie w tej roli, ponieważ nie można nic
zmienić w swoim życu mi wyrazić prawdziwych uczuć.
Niektórzy zacho*iąa się pasywnie, aby uniknąć konfliktu. Jednak 1
ironia takiego zachowana polega na rym, że pasywność właśnie tworzy
konflikt. Ukrywane roczeby i uczucia sprawiają, że osoba pasywna czu­
je frustrację i złość. Musi manipulować innymi, aby otrzymać to, czego
chce. Niezadowolene ribej osoby wyczuwane jest przez otoczenie,
które czuje się atakorine i naciskane. 1'kryta manipulacja nie jest ak­
ceptowana.
ASERTYWNE CELE
Zdobycie umiejętności asertywnego zachowania to zupełnie co innego
niż ich wykorzystanie w rzeczywistych sytuacjach. Zanim podejmiesz
wysiłek nauczenia się sztuki asertywności, zapytaj się siebie, czy war­
to w swoim życiu coś zmieniać. Bardzo uważnie rozważ następujące
pytania:
1. Jakie osiągasz korzyści ze swojej pasywności?
2. Z czego musiałbyś zrezygnować, gdybyś przestał zachowywać sic^
pasywnie i przyjął postawę asertywną?
3. Jakie osiągasz korzyści ze swojej agresji?
4. Z czego musiałbyś zrezygnować, gdybyś przestał zachowywać się!
agresywnie i przyjął postawę asertywną?
5. Co byś zyskał, przyjmując postawę asertywną?
Kiedy dzielisz się swoimi(rnyślami pośrednio, zwykle powołujesz się
n
^nr2Jnie niewidzialnego eksperta: „Mówią, że gospodarka jest w coraz
gorszym stanie. Oczywiście, niektórzy twierdzą, że jest lepiej. Nie wia­
domo, komu ufać".
Pośredni komunikat dotycząc^uczućjrioże brzmieć tak: „Właśnie
zwolnili cały nasz wydział. Wiesz, jak się człowiek czuje w takiej sytu­
acji. Pracujesz tyle lat i wszystko kończy się w jednym momencie. To
frustrujące, ale co można zrobić. Wracasz do domu i czekasz".
Kiedy nie potrafisz wyrazić swoich potrze)) bezpośrednio, posługu­
jesz się aluzjami: „Wygląda na to, że dzisiejszy dzień doskonale nadaje
się na wyjście... co ty na to?". Albo jeszcze gorzej: „W gazecie piszą, że
w najbliższą niedzielę są pokazy akrobacji powietrznych" lub zupełnie
enigmatycznie: „Ojej, ale dzisiaj jest ładny dzień".
Jeżeli masz szczęście i twój rozmówca jest uważnym słuchaczem,
być może zrozumie twoje uczucia i życzenia. Jednak komunikacja aser­
tywna nie pozostawia niczego przypadkowi.
Komunikaty asertywne składają się z trzech części:
^ćwicze'nięg Wymień co najmniej pięć asertywnych celów. Opisz je jakol
sytuacje, w których chciałbyś być asertywny. Napisz dokładnie, jakT
chciałbyś się zachowywać - nie opisuj tego, jak chciałbyś się czuć lub ja-'
kim chciałbyś być. Wymień osoby, wobec których chciałbyś zachowywać
się asertywnie w danej sytuacji. Oto przykłady asertywnych celów:
1. Chcę umieć powiedzieć „nie" członkom mojej rodziny, kiedy
któryś z nich poprosi mnie o naprawienie samochodu.
2. Chcę powiedzieć mojemu mężowi, aby nie przełączał kanałów
telewizyjnych, kiedy oglądam program.
3. Chcę przedstawić moje pomysły dotyczące nowego produktu na
zebraniu przed szefem i kolegami z pracy.
4. Chcę powiedzieć mojej mamie, jak się czuję, kiedy krytykuje
mnie przez telefon.
5. Chcę oddać wadliwy towar zakupiony w sklepie i otrzymać zwrot
pieniędzy.
1. Opis sytuacji z twojej perspektywy.
2. Twoje uczucia związane z daną sytuacją.
3. Twoje życzenia związane z sytuacją.
Oto kilka przykładów asertywnych wypowiedzi, w których są wi­
doczne poszczególne części:
Twoje asertywne cele:
1
.'
„Kiedy pomyślę o wygłoszeniu przemówienia, denerwuję się. Od
momentu, kiedy wczoraj powiedziałeś mi, że mam przemawiać na
następnym walnym zebraniu zarządu, czuję, że nogi się pode mną
uginają. Uświadomiłem sobie, że nie chcę wygłaszać tego przemó­
wienia. Proszę, znajdź kogoś innego".
2.
3
4
5
„Myślę, że mamy ze sobą dużo wspólnego. Dzisiejszy wieczór spę­
dzony razem był bardzo miły. Chcę cię lepiej poznać i chciałbym
znów się z tobą umówić w następny piątek".
ASĘjFMWNMKSĘRĘSJA
„Poświęcamy dużo czasu na omawianie tego, co dzieje się u ciebie
w pracy. Czuję się poirytowana i nieco znudzona, kiedy wracasz do
domu i omawiasz sprawy zawodowe. Chciałabym opowiedzieć ci
o moim dniu. Chcę także, abyśmy rozmawiali o nas - o tym, jak się
czujemy, kiedy jesteśmy razem".
Większość nas wyraża swoje uczucia i potrzeby w sposób pośredni. Być
może nauczono nas w dzieciństwie, że mówienie o sobie i nadużywanie
zaimka Ja jest egoizmem. A może boimy się reakcji innych osób na na­
sze bezpośrednie komunikaty.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]