aaaaCzęsto usiłujemy ukryć nasze uczucia przed tymi, którzy powinni je poznać.aaaa [ Pobierz całość w formacie PDF ]
ja
Spotkanie z sobą
W poszukiwaniu kształtu własnej osoby
JERZY MELLIBRUDA
Pocz¹tek wszelkich poszukiwañ wy³ania siê z poczucia bólu lub niedosytu, z chêci osi¹gniêcia czegoœ oraz z nadziei,
¿e jest to mo¿liwe. Tym motywem kierowali siê poszukiwacze z³ota, diamentów i przygód. Taki jest pocz¹tek po-
szukiwañ naukowca, usi³uj¹cego odkryæ nowe prawid³owoœci w budowie œwiata, i poszukiwañ poety, nadaj¹cego
kszta³t zwiewnym odczuciom. Z tego równie¿ wywodzi siê pocz¹tek poszukiwañ maj¹cych na celu znalezienie dru-
giego cz³owieka – kolegi, partnera, przyjaciela.
POTRZEBA POSZUKIWANIA
Kto pragnie ¿yæ, a nie tylko
¿e niezdolnoœæ do zaakceptowania pewnych
zmian w urodzie czy sprawnoœci, nieuchron-
nych z biegiem lat, staje siê Ÿród³em wewnêtrz-
nych konfliktów i cierpieñ.
Okreœlanie kszta³tu w³asnej osoby obej-
muje jednak kr¹g spraw znacznie wykracza-
j¹cych poza wygl¹d cia³a. Uwzglêdniamy
równie¿ treœæ w³asnych myœli, uczuæ, pra-
gnieñ, dzia³añ, oczekiwañ itd.
Stwierdzi³em, ¿e u podstaw wszelkich po-
szukiwañ znajduje siê poczucie jakiegoœ
braku czy niedosytu. Czego mo¿e dotyczyæ
poczucie niedosytu uruchamiaj¹ce próby
poszukiwania samego siebie? Czego wtedy
szukamy? Czy to, czego szukamy, zosta³o
przez nas zagubione? Co siê dzieje, gdy tego
nie znajdujemy?
Dla ka¿dego cz³owieka w pewnych chwi-
lach ¿ycia okreœlenie samego siebie, zdanie
sobie sprawy z kszta³tu w³asnej osoby staje
siê spraw¹ bardzo wa¿n¹. Czasem dotyczy
to spraw namacalnych, takich jak np. wygl¹d
zewnêtrzny, którego odbicie w lustrze towa-
rzyszy nam w ¿yciu codziennym. Doznajemy
uczuæ przyjemnych lub przykrych, zwi¹za-
nych ze stopniem zadowolenia z w³asnego
wygl¹du. Patrz¹c w lustro, na ogó³ nie prze¿y-
wamy w¹tpliwoœci, czy naprawdê wygl¹damy
tak, jak pokazuje lustro. Niekiedy jednak
prze¿ywamy coœ w rodzaju zdziwienia: „A
wiêc to tak wygl¹dam...” lub „Nie, to chyba
niemo¿liwe, ¿ebym to by³ ja...”. Doznawane
przy takich okazjach uczucia wskazuj¹, ¿e
chodzi tu o jak¹œ wa¿n¹ dla cz³owieka sprawê,
ojego poczucie to¿samoœci, identycznoœci
z samym sob¹.
Przyjêcie i zaakceptowanie zmian w kszta³-
cie i w³aœciwoœciach w³asnego cia³a – zwi¹za-
nych z up³ywem lat, chorobami, wypadkami
itp. – bez naruszania poczucia w³asnej to¿sa-
moœci mo¿e stanowiæ czasem powa¿ny pro-
blem psychologiczny. Zdarza siê na przyk³ad,
„byæ” uwik³anym w g¹szczu schematów,
musi odszukaæ w³asny kszta³t ¿ycia.
Istnieje on w ka¿dym z nas,
trudny do rozpoznania,
jak bo¿ek morski Glaukos,
wykuty z marmuru i zanurzony
ŚWIADOMOŚĆ
I AUTENTYCZNOŚĆ
na dnie morza w mu³ i piach,
gdzie obrós³ do niepoznania
Ca³a rzeczywistoœæ psychologiczna w³asnej
osoby, tak jak i rzeczywistoϾ fizyczna, jest
terenem, na którym odbywa siê poszukiwa-
nie odpowiedzi na podstawowe pytania: KIM
JESTEM? JAKI JESTEM? CZY NAPRAW-
DÊ JESTEM TAKI, JAKIM WYDAJÊ SIÊ
BYÆ?
Nie myœlê tu tylko o jakichœ specjalnych
chwilach, wktórych pytania te zostaj¹
postawione z rozmys³em, kiedy cz³owiek
w systematyczny, sposób zastanawia siê nad
odpowiedziami. Oczywiœcie, nieraz i takie
chwile siê zdarzaj¹ i odgrywaj¹ istotn¹ rolê
w ¿yciu cz³owieka. S¹ to chwile refleksji nad
samym sob¹, nad kierunkiem swego ¿ycia,
nad krokami przebytymi na drodze do celów
wykraczaj¹cych poza dzieñ dzisiejszy. Okre-
œlania samego siebie dokonuje siê jednak
przede wszystkim w codziennych okoliczno-
œciach, bez specjalnych okazji, i nie polega to
jedynie na intelektualnych rozwa¿aniach na
swój temat – na temat ¿ycia w ogóle.
wodorostami i ma³¿ami.
Kszta³t ten istnieje potencjalnie
w ka¿dym z nas zarysowany,
nie wykoñczony, zniekszta³cony.
Zygmunt Mys³akowski
112
HARMONIA ŻYCIA
Podstaw¹ mo¿liwoœci okreœlenia samego
siebie jest œwiadomoœæ, czyli proste zda-
wanie sobie sprawy z tego, CO JEST I CO
SIÊ DZIEJE. Ka¿dy z nas nieraz rozmy-
œla³ o samym sobie, ocenia³ w³asne czyny,
przewidywa³, co bêdzie w przysz³oœci, lub
wspomina³ przesz³oœæ. Ale ŒWIADOMOŒÆ
spe³nia jeszcze bardziej istotn¹ funkcjê w ¿y-
ciu cz³owieka.
ŒWIADOMOŒÆ jest jak reflektor oœwie-
tlaj¹cy ró¿ne obszary wewnêtrznej i zewnêtrz-
nej rzeczywistoœci. Wtej rzeczywistoœci
dokonuje siê nieustanne okreœlanie kszta³tu
w³asnej osoby – poszukiwanie samego siebie;
i od w³aœciwoœci tej rozjaœniaj¹cej drogê „la-
tarni” zale¿y w znacznej mierze to, gdzie i jak
daleko zajdziemy.
Umiejêtnoœæ pos³ugiwania siê tym instru-
mentem rozwija siê doœæ przypadkowo, nie
jest systematycznie doskonalona, ró¿ni ludzie
w bardzo ró¿nym stopniu posiadaj¹ zdolnoœæ do
wyraŸnego, trafnego i rozleg³ego pos³ugiwania
siê w³asn¹ œwiadomoœci¹. Ka¿dy z nas bywa na-
tomiast poddawany doϾ intensywnemu trenin-
gowi w zakresie tego, co i jak ma myœleæ o sobie
samym i o œwiecie, w którym ¿yje. Rezultaty
tego treningu czêsto bywaj¹ istotn¹ przeszkod¹
w prowadzeniu jakichkolwiek poszukiwañ, po-
niewa¿ znacznie wiêksz¹ wagê przywi¹zuje siê
do posiadania gotowych odpowiedzi ani¿eli ich
poszukiwania i stawiania pytañ.
Doœæ czêsto zdarza siê, ¿e cz³owiek jest
wyuczany gotowych odpowiedzi znacznie
wczeœniej, ni¿ zainteresowa³ siê lub zrozu-
mia³ sens samego pytania.
St¹d miêdzy innymi bierze siê rozpo-
wszechniona potrzeba dysponowania go-
towymi odpowiedziami. Nastawienie takie
uniemo¿liwia prowadzenie poszukiwañ.
Osoba sk³onna do pos³ugiwania siê goto-
wymi rozwi¹zaniami, gotowymi wzorami
myœlenia i¿ycia nie jest zainteresowana
prowadzeniem poszukiwañ na w³asn¹ rêkê.
Czasem po prostu nie wierzy w swe mo¿li-
woœci w tym zakresie.
Jest jednak coœ takiego w naturze cz³o-
wieka, w ukrytych prawid³owoœciach jego
funkcjonowania w œwiecie, ¿e je¿eli kszta³t
w³asnej osoby, w³asnego ¿ycia jest wy³¹cz-
nie wytworem innych ludzi, obyczajów lub
zbiegów okolicznoœci, to rodzi siê jakiœ
szczególny niedosyt, jakieœ – czasem g³ê-
boko ukryte – nieukontentowanie, poczucie
braku lub nieurzeczywistnienia jakiejœ wa¿-
nej mo¿liwoœci.
I w³aœnie w takich momentach nie analizy
intelektualne, lecz sygna³y dostarczane przez
tê prost¹ œwiadomoœæ pokazuj¹, ¿e „jest
coœ nie tak”, ¿e „coœ nie pasuje”, ¿e „to, co
robiê w tej chwili, nie jest moje w³asne, nie
jest AUTENTYCZNE”. To subiektywne
poczucie nieautentycznoœci w³asnych myœli
i dzia³añ jest wa¿ne w poszukiwaniu samego
siebie, jest sygna³em, czy jesteœmy na w³a-
œciwej drodze.
Czasem sygna³ ten jest wyraŸny i jedno-
znaczny; bez w¹tpliwoœci wiemy wtedy, ¿e
„to jest to”. Czêsto takiemu w³aœnie poczuciu
autentycznoœci w³asnych reakcji i dzia³añ
towarzyszy wra¿enie, ¿e to, co cz³owiek
wtedy robi, wyra¿a jego ca³¹ istotê. Na ogó³
ktoœ, kto tego doœwiadcza, nie ma trudnoœci
z zaanga¿owaniem swoich zasobów energii
i wytrwa³oœci w to, co robi, w dzia³ania, któ-
re autentycznie wy³aniaj¹ siê z potrzeb jego
osobowoœci. W chwilach takich okazuje siê
nieraz, ¿e rezerwy osobiste przekraczaj¹ wy-
obra¿enia i oczekiwania cz³owieka.
Czasem œwiadomoœæ wysy³a nam wy-
raŸny sygna³, ale o negatywnym znaku.
Wystêpuje wtedy poczucie nieautentyczno-
œci w³asnego postêpowania, jakby subiek-
tywne poczucie „nieprawdy” zachowania.
Niezale¿nie od tego, czy ktoœ inny to
spostrzega, œwiadomoœæ nieautentycznoœci
w³asnych myœli i czynów bywa na ogó³
Ÿród³em przykrych uczuæ i niezadowole-
nia z samego siebie. Jest niemal regu³¹, ¿e
w takich sytuacjach cz³owiek w niewielkim
stopniu anga¿uje siê w to, co robi, i nawet
powodzenie w³asnych dzia³añ nie dostar-
cza mu istotnej satysfakcji. Na ogó³ zresz-
t¹ stopieñ wykorzystywania osobistych
Prze¿ywaj teraz pytania.
Byæ mo¿e póŸniej stopniowo,
nie dostrzegaj¹c tego,
prze¿yjesz pewnego dnia
tak¿e i odpowiedŸ.
Rainer Maria Rilke
HARMONIA ŻYCIA 13
13
rami swojego ¿ycia. Nie czujemy wtedy, ¿e
„naprawdê ¿yjemy”. Niektórzy, aby uzyskaæ
takie poczucie, siêgaj¹ po u¿ywki i rozrywki
przynosz¹ce silne wra¿enia lub po inne na-
miastki „pe³ni ¿ycia”.(...)
W poszukiwaniach kszta³tu w³asnej
osoby i w³asnej drogi w œwiecie umiejêt-
noœæ siêgania do tego „nieopracowanego”
jeszcze przez intelekt materia³u zwiêksza
szansê wykroczenia poza schematy, nawyki
i gotowe recepty na ¿ycie, napisane czêsto
cudzymi rêkami.
Poszukiwacz diamentów odkrywa ich
ukryte pod ziemi¹ z³o¿a, które istnia³y ju¿
przed jego przybyciem. Artysta tworzy
nowe, nie istniej¹ce poprzednio dzie³o
w wyniku twórczych poszukiwañ. Te dwa
elementy – ODKRYWANIE I TWORZE-
NIE – przeplataj¹ siê nieustannie w trakcie
poszukiwania samego siebie. Wprawdzie
rozpowszechnione s¹ ogl¹dy, ¿e „jeœli cz³o-
wiek jest taki a taki, to ju¿ takim pozosta-
nie”, ¿e „cz³owiek ma wrodzony charakter
i nic go nie zmieni”, jednak w rzeczywisto-
œci sprawy maj¹ siê inaczej.(...)
Nie jest tak, ¿e wszystko
Nie jest tak, ¿e nic
Na ¿adnych kamiennych
zapisany scenariusz Twego
¿yjesz, te¿ nie jest
Mo¿na bowiem spojrzeæ na w³asne ¿ycie
jako na proces dokonywania kolejnych wy-
borów. W ka¿dym momencie mo¿liwe jest
dokonanie wyboru posuwaj¹cego cz³owieka
naprzód i przyczyniaj¹cego siê do realizacji
wartoœci albo wyboru cofaj¹cego cz³owieka
na drodze jego rozwoju. Cz³owiek ma prawo
podejmowaæ wybory zarówno jednego, jak
i drugiego rodzaju. Poprzez kolejne mo-
menty takich wyborów dokonuje siê, nieraz
w burzliwy i bolesny sposób, proces realiza-
cji siebie – proces ¿ycia.
Œwiadome dokonywanie kolejnych wy-
borów nie musi, oczywiœcie, oznaczaæ nie-
ustannej koncentracji na tym, co siê robi i co
siê prze¿ywa.
Gdyby siê tak dzia³o (a zdarza siê to
niekiedy), to utrzymuj¹cy siê przyrost samo-
œwiadomoœci czyni³by ¿ycie ciê¿arem trud-
nym do uniesienia. Wa¿ne jest natomiast, czy
dziêki tej zdolnoœci cz³owiek potrafi istotne
ROZWÓJ I SAMOREALIZACJA
Spróbujmy spojrzeæ na sprawê kszta³towania
w³asnej osoby, inaczej rozumieæ poszukiwa-
nie samego siebie. Dostrze¿emy wtedy nie
jednorazowe zadanie o okreœlonym i sta³ym
wyniku koñcowym, ale trwaj¹cy nieustannie
PROCES ZMIANY, proces stawania siê
sob¹, proces realizacji siebie, swych mo¿li-
woœci. Zmienianie siê przez SAMOREALI-
ZACJÊ oznacza przede wszystkim rozwój
wynikaj¹cy z w³asnych mo¿liwoœci i d¹¿eñ.
Tak rozumiany proces rozwoju dotyczyæ
mo¿e bardzo ró¿nych obszarów, zwi¹zanych
z realizacj¹ wartoœci zakorzenionych w natu-
rze istoty ludzkiej.
Samorealizacja nie mo¿e byæ zadaniem
wykonywanym na zlecenie pochodz¹ce z ze-
wn¹trz. Jej sens polega m.in. na tym, ¿e cz³o-
wiek przy ca³ej œwiadomoœci zewnêtrznych
uwarunkowañ, wktórych przebiega jego
¿ycie, ma jednak poczucie, i¿ jest autorem
tego ¿ycia i ¿e jest za nie odpowiedzialny.
Podstaw¹ takiego stosunku do samego siebie
i do swego ¿ycia jest œwiadomoœæ mo¿li-
woœci dokonywania wyborów dotycz¹cych
w³asnych czynów oraz podejmowania
konkretnych decyzji w ¿yciu codziennym.
rezerw jest wtedy niewielki i negatywnie
wp³ywa to na przebieg dzia³añ.
Czêsto jednak œwiadomoœæ autentycz-
noœci w³asnych dzia³añ bywa niewielka lub
zgo³a znikoma. Jest wtedy tak, jak gdyby za-
nik³a lub nie rozwinê³a siê jeszcze zdolnoœæ
do rozró¿niania miêdzy tym, co wa¿ne a tym,
co nieistotne; miêdzy tym, co prawdziwe
a tym, co sztuczne; miêdzy tym, co w³asne
i autentyczne a tym, co obce. Utrudnia to
prowadzenia jakichkolwiek poszukiwañ
dotycz¹cych w³asnej osoby; przypomina
stan zawieszenia w nieco mglistej pró¿ni,
w której wykonuje siê ruchy sterowane ze-
wnêtrznymi zaleceniami, nakazami i zaka-
zami lub przypadkowymi impulsami czy te¿
utrwalonymi nawykami. Zanurzeni w takiej
egzystencji, mimo ¿e codziennie odczuwamy
przyjemnoœci i przykroœci, w niewielkim tyl-
ko stopniu mamy poczucie, i¿ jesteœmy auto-
HARMONIA ŻYCIA
114
zale¿y tylko od Ciebie.
propagandy egoizmu czy indywidualizmu.
Realizacja tej wartoœci, jak¹ jest kszta³t w³a-
snej osoby, i uzasadniona œwiadomoœæ, ¿e
cz³owiek staje siê autorem samego siebie,
nadaje sens i znaczenie w³asnemu ¿yciu.
Taki stosunek do siebie i taka postawa wo-
bec ¿ycia powoduj¹, ¿e cz³owiek zdolny jest
do pe³nego, autentycznego zaanga¿owania
siê w ¿ycie spo³ecznoœci. Poszukiwanie
samego siebie nie mo¿e bowiem przebie-
gaæ w samotnoœci, w izolacji od innych
ludzi. Co wiêcej, rezultaty tych oczekiwañ
uzyskuje siê w³aœnie w trakcie kontaktów
ze œwiatem. Zmiany w kszta³cie w³asnej
osoby oznaczaj¹ równie¿ zmiany w tych
kontaktach, a czêsto nawet zmiana kszta³tu
kontaktów ze œwiatem jest to¿sama ze zmia-
n¹ w³asnej osoby.
Tak wiêc odkrywanie i tworzenie siebie
oznaczaæ mo¿e zarówno rozwój i wzboga-
canie w³asnej osoby, zwiêkszanie satysfakcji
z ¿ycia, jak i wzbogacanie œwiata, w którym
¿yjemy. Je¿eli tak siê dzieje, je¿eli cz³owiek
ma poczucie, ¿e kroczy po tej drodze, a nie
musz¹ to byæ przecie¿ kroki milowe, to ¿ycie
w³asne jest prze¿ywane jako UCZESTNIC-
TWO w œwiecie, i to uczestnictwo znacz¹ce,
bo pozostawiaj¹ce jakiœ œlad w kszta³cie tego
œwiata. Wa¿ne jest, aby ten w³asny œlad umieæ
dostrzegaæ. Wbrew pozorom nie jest to jednak
³atwe i bardzo wielu ludzi nie potrafi tego
robiæ. Znacznie czêœciej koncentruj¹ siê na
dokonywaniu porównañ: kto jest lepszy, a kto
gorszy; kto ma wiêcej, a kto mniej; kto jest
wy¿ej, a kto ni¿ej itd. W ten sposób szukaj¹
potwierdzenia w³asnego znaczenia wobec
œwiata i wobec samych siebie. Poszukiwanie,
odkrywanie i tworzenie schodzi wtedy na dal-
szy plan, ustêpuj¹c miejsca d¹¿eniu do tego,
by okazaæ siê lepszym od innych.
Drugi powód, dla którego warto podej-
mowaæ poszukiwania i realizowaæ samego
siebie, zwi¹zany jest z cen¹, jak¹ p³acimy,
gdy rezygnujemy z wszelkich dzia³añ doty-
cz¹cych rozwoju w³asnej osoby.
W ci¹gu pierwszych lat ¿ycia ka¿dego
z nas sytuacja jest jasna – kszta³t w³asnej
osoby jest rezultatem oddzia³ywania dwo-
jakiego rodzaju si³. Od wewn¹trz dzia³aj¹
biologiczne si³y rozwijaj¹cego siê orga-
nizmu, determinuj¹ce g³ównie fizyczny
kszta³t naszej osoby i wp³ywaj¹ce na ogól-
ny stan potrzeb i pragnieñ. Od zewn¹trz
wp³ywaj¹ oddzia³ywania wychowawcze
nie zale¿y od Ciebie.
tablicach nie jest
¿ycia, a œwiat, w którym
taki ca³kiem gotowy.
dla swego ¿ycia momenty dostrzegaæ i czy
zdaje sobie sprawê z tego, CO i JAK robi,
myœli i czuje.
Czy rozwijanie i korzystanie z tej zdol-
noœci daje gwarancjê powodzenia i sukcesu
w ¿yciu? OdpowiedŸ jest ³atwa: z ca³¹ pew-
noœci¹ nie. Czy owa zdolnoœæ zabezpieczy nas
przed pope³nianiem pomy³ek, b³êdów i przed
doznawaniem z tego powodu cierpienia i bó-
lu? I ta odpowiedŸ jest jednoznaczna: nie.
Dlaczego wiêc, z jakich powodów warto
podejmowaæ poszukiwania?
Powodów takich mo¿e byæ wiele, ale
z punktu widzenia zainteresowanej osoby
dwa wydaj¹ siê najistotniejsze.
Pierwszy dotyczy tego, o czym ju¿ wspo-
mina³em, a mianowicie rozwoju. Ka¿dy
cz³owiek jest wartoœci¹ dla samego siebie.
Mo¿na by nawet powiedzieæ, ¿e jest to war-
toœæ najwy¿sza, a po g³êbszym zastanowie-
niu nietrudno zauwa¿yæ, ¿e nie oznacza to
rodziców i innych doros³ych, formuj¹ce
psychologiczny i spo³eczny kszta³t osoby
dziecka. Potem, stopniowo, zaczyna siê
rozwijaæ œwiadomoœæ w³asnego JA i po-
czucie w³asnej odrêbnoœci od otoczenia.
Towarzyszy temu wzrost chêci wp³ywa-
nia samemu na swe zachowanie i czêsto
próby przeciwstawiania siê wp³ywowi
pochodz¹cemu z zewn¹trz. Pragnienie sa-
mostanowienia o swoim losie, d¹¿enie do
autonomii, uwra¿liwienie na sprawê oso-
bistej wolnoœci i poszukiwanie sensu ¿ycia
– wszystkie te sprawy, tak ¿ywe w okresie
dojrzewania, wskazuj¹ na znaczenie po-
trzeby samorealizacji w ¿yciu cz³owieka.
Nietrudno jednak zauwa¿yæ, ¿e z bie-
giem lat wielu ludzi traci bezpoœrednie zain-
teresowanie tymi sprawami w swym ¿yciu.
Na dodatek rozpowszechnione s¹ pogl¹dy,
¿e przemijanie z wiekiem tych zaintereso-
HARMONIA ŻYCIA 15
15
[ Pobierz całość w formacie PDF ]