 |
   |
|
 |
Marcin Zajenkowski - Emocje i procesy poznawcze, Psychologia, Emocje i motywacja
|
aaaaCzęsto usiłujemy ukryć nasze uczucia przed tymi, którzy powinni je poznać.aaaa
[ Pobierz całość w formacie PDF ] Marcin Zajenkowski Emocje i procesy poznawcze jako przykład elementarnych przedmiotów psychicznych 1. Inteligencja i osobowość – ujęcie psychologiczne „Inteligencja” i „osobowość” są jednymi z podstawowych terminów psycho logicznych. Zdołały ugruntować już swój status zarówno w języku nauko wym, jak i potocznym. Jednakże nie sposób wskazać ich jednoznacznych definicji, gdyż psychologowie mieli różne spojrzenia na te dwie sfery. W literaturze spotykamy wiele odmiennych ujęć inteligencji. Najpopu larniejsze koncepcje różnicowe omawia m.in. Edward Nęcka (2003). W ni niejszych rozważaniach jednkaże będzie nas interesowało przede wszystkim podejście poznawcze do inteligencji, dlatego że zajmować się będziemy ogól nym funkcjonowaniem poznawczym człowieka. W tym podejściu bada się różne procesy poznawcze odpowiedzialne za wydajność podczas rozwiązy wania zadań (Nęcka, 2003). Założenie jest tu takie, iż bardziej inteligentne osoby będą lepiej funkcjonowały w zakresie elementarnych procesów po znawczych takich jak uwaga, pamięć, uczenie się itp. To one przecież są ostatecznie odpowiedzialne za wynik działania intelektualnego. Z drugiej zaś strony, możemy się też spotkać z twierdzeniem, że inteligen cja to zdolność do adaptacji do nowych warunków (zob. Strelau (1997)) itp. Poniżej przedstawiamy definicję zaproponowaną przez Jana Strelaua (1997). Wydaje się, że jest ona atrakcyjna z dwóch względów. Po pierwsze – ma postać definicji normalnej, konotacyjnej, czego nie spotyka się w większości prac na ten temat. Po drugie – łączy w całość kilka ujęć tego zagadnienia. Strelau pisze: „Inteligencja jest to konstrukt teoretyczny, opisujący wewnętrzną zdol ność człowieka do adaptacji do środowiska za pomocą efektywności specyficznie ludzkich procesów poznawczych.” (Strelau, 1997) Kontrowersje w definicji Strelaua budzić może zawężenie inteligencji do spe cyficznie ludzkich procesów poznawczych. Przede wszystkim trudno jest wy różnić, które procesy poznawcze są specyficznie ludzkie. Powszechnie przyję ło się uważać, iż np. zdolność uczenia się i pamięci dzieli z nami większość zwierząt (nawet tak proste jak np. robaki płaskie – zob. Matysiak (2000)). 178 Emocje i procesy poznawcze jako przykład. . . Tym, co odróżnia człowieka od innych gatunków, ma być natomiast zdol ność myślenia abstrakcyjnego. Jednakże niektórzy psychologowie wskazują na pewne eksperymenty przeprowadzane na małpach, sugerujące, jakoby i one posiadały ową zdolność 1 . Spróbujmy zatem przyjąć bardziej ogólną definicję inteligencji ludzkiej: D EFINICJA Inteligencja jest to konstrukt teoretyczny, opisujący zdolność czło wieka do adaptacji do środowiska za pomocą efektywności w procesach poznawczych. Osobowość jest równie trudna do scharakteryzowania. Teorii osobowości powstało bardzo dużo. W wielu przypadkach nie sposób ich oddzielić od całościowej wizji człowieka, czyli tzw. koncepcji psychologicznych człowieka (Łukaszewski, 2000). Poniżej będziemy rozumieli osobowość jako konstrukt opisujący nasze typowe (względnie stałe) stany afektywne, czyli ustosun kowania do zjawisk, występujące w określonych sytuacjach, przy działaniu określonych bodźców 2 . Coraz częściej psychologowie wskazują na nieadekwatność obu pojęć. Chodzi o to, że nie są one rozłączne. Wskazany wyżej aspekt osobowości bardzo często przejawia się także w sferze poznawczej. Okazuje się, że prak tycznie nie istnieje coś takiego jak czysta inteligencja. Ludzie preferują pewne sposoby funkcjonowania intelektualnego bardziej niż inne. W czynnościach poznawczych bardzo dużą rolę odgrywa nastawienie, motywacja, nastrój – co może mieć podstawy w strukturze osobowościowej jednostki. 2. Próby łączenia 2.1. Przesłanki W ostatnich latach dokonano wielu badań na temat związków procesów emocjonalnych z procesami poznawczymi. Badacze wykazują, że często emo cjonalne nastawienie do jakiegoś przedmiotu sprawia, iż spostrzegamy go lub myślimy o nim w sposób nieadekwatny. Na pierwszy plan wysuwają się tu badania Roberta Zajonca, które ukazują, jak emocje mogą wpływać na nasze sądy i jak mogą rządzić naszymi procesami poznawczymi (Murphy Zajonc, 1994). Otóż Zajonc w swoich eksperymentach wyświetlał osobom badanym chińskie ideogramy, które poprzedzał bodźcami suboptymalnymi, tj. nieuchwytnymi dla świadomości. Okazało się, że uczestnicy badania pre ferowali ideogramy poprzedzone obrazem twarzy wyrażającym pozytywną emocję. 1 Przykłady takich badań można znaleźć w (Sadowski Chmurzyński, 1989). Jednakże, jak sugerują autorzy, wyniki eksperymentów są niejednoznaczne i nie można wyciągnąć z nich przekonujących wniosków. 2 Takie rozumienie osobowości jest zbieżne z tym, co przyjmują psychologowie piszący o relacjach inteligencja osobowość (np. Nęcka, 2003, rozdział 6). Marcin Zajenkowski 179 Inną ilustracją mogą być rozważania G. Bowera, który opisywał wpływ emocji i nastroju na procesy pamięciowe (Doliński, 2000). Na podstawie wy ników swoich eksperymentów postawił tezę, że nastrój przeżywany w da nym momencie wpływa na rodzaj przypominanych treści (jeżeli jesteśmy w pozytywnym lub negatywnym nastroju, to aktywizujemy odpowiednio – pozytywnie lub negatywnie nacechowany materiał pamięciowy). Bower nazwał to zjawisko zasadą zgodności poznania z nastrojem. Klasycznym przykładem, pokazującym zależność między racjonalnymi sądami o świecie a ich zabarwieniem emocjonalnym, są opisane przez Freuda mechanizmy obrony ego (np. racjonalizacja, projekcja, identyfikacja), a także zjawiska znane z psychologii społecznej takie jak: stereotypy, uprzedzenia, dogmatyzm poznawczy. Wszystkie te fenomeny psychiczne definiuje się jako tendencyjne przetwarzanie informacji na temat Ja lub innych ludzi ze wzglę du na znak emocji (Aronson, 2000). Niektórzy psychologowie twierdzą, że związki emocji i poznania zacho dzą chronologicznie odwrotnie wobec tego, co powiedziano powyżej. To zna czy, że ocena poznawcza poprzedza emocję i modeluje jej jakość. W modelu Richarda Lazarusa emocja powstaje po dokonaniu przez człowieka pewnego zabiegu poznawczego. Otóż musi on dokonać najpierw oceny poznawczej sytuacji, w jakiej się znalazł. Ocena poznawcza to rozpoznanie, czy dany stan rzeczy jest istotny dla osobistych celów i interesów człowieka (Lazarus, 1999). Posługiwanie się kategorią celu, a nie popędu, sprawia, że wstępna orientacja w sytuacji ma charakter czysto poznawczy. Lazarus wyróżnił dwie składowe całego procesu oceny poznawczej (za Doliński, 2000). Ocena pier wotna jest procesem determinującym to, czy emocja się pojawi, a jeśli tak, to jaka będzie jej walencja. Emocja może się pojawić wyłącznie wtedy, gdy dane zdarzenie ma związek z celami człowieka. Jeżeli podmiot stwierdził, że tak jest, to odpowiada sobie następnie na pytanie, czy zwiększa ono, czy też zmniejsza szanse realizacji owych celów. W pierwszym wypadku ma miejsce emocja pozytywna, w drugim – emocja negatywna. Ocena wtórna to rozważenie, w jaki sposób można się uporać z sytuacją, a także z prze żywanymi aktualnie emocjonalnymi jej konsekwencjami. Wynik tej wtórnej oceny determinuje jaka konkretna emocja się pojawi. Wedle Lazarusa, ocena poznawcza jest warunkiem koniecznym i wystarczającym emocji. Na poparcie swoich wywodów Lazarus przytacza szereg eksperymentów. W jednym z nich osobom badanym pokazywano dość szokujący film, nakrę cony w australijskim plemieniu aborygenów Arunta. Prezentował on wyraź nie bolesną, dokonywaną bez znieczulenia, operację na genitaliach. Badania pilotażowe wykazały, że oglądanie filmu rodzi u widzów zdecydowanie nie przyjemne uczucia. We właściwym eksperymencie wspomnianym obrazom towarzyszył zróżnicowany komentarz lektora. W jednym z warunków ekspe rymentalnych podkreślano antropologiczny charakter filmu. W beznamiętny sposób mówiono o zwyczajach plemienia. W innych warunkach lektor baga telizował ból odczuwany przez osobę poddaną operacji, podkreślając radosny nastrój pozostałych członków plemienia. Ostatnia grupa słuchała o tym, że 180 Emocje i procesy poznawcze jako przykład. . . operowany doznaje silnego bólu. Dokonano pomiaru stresu. Okazało się, że w dwóch pierwszych grupach był on istotnie mniejszy niż w ostatniej. W powyższy sposób, związki emocji z poznaniem, ujmowali także inni myśliciele (Schachter i Singer, Beck). Ciekawa wydaje się koncepcja B. Weine ra (zob. Doliński, 2000). Badał on emocje w warunkach społecznych. Widok człowieka leżącego na chodniku budzić może tak różne emocje jak: złość, od raza czy współczucie. Zdaniem Weinera istotne jest tu określenie przyczyn, w jakich znalazł się wspomniany człowiek. Jeżeli przyczyny kłopotów innej osoby odbierane są jako pozostające pod jej osobistą kontrolą (np. „upił się”), wówczas przechodzień odczuwać będzie emocje gniewu lub złości. Prawdo podobnie zahamuje to przyjście z pomocą. Jeżeli natomiast te kłopoty po traktowane zostaną jako niezależne od woli owego nieszczęśnika (np. „dostał ataku serca”, „pobili go”), należy się spodziewać u przechodniów odczucia litości lub współczucia. Ostatecznie więc, wzbudzona emocja jest całkowicie uzależniona od interpretacji danej sytuacji. Powyższe rozważania jednoznacznie prowadzą do uznania, że procesy emocjonalne i procesy poznawcze wpływają na siebie wzajemnie 3 . Tak więc, wynik w teście inteligencji może nie odpowiadać poziomowi inteligencji. Może on być uzależniony od naszego aktualnego nastroju, od naszej stałej niechęci do testów, czy też w ogóle – złego stosunku do myślenia i wysiłku intelektualnego. Willem Hoftsee dokonuje ciekawej obserwacji historycznej na temat inteligencji i osobowości (Hofstee, 2001). Otóż zdarzyło się tak w psychologii, że inteligencję i osobowość rozróżniano na podstawie me tod ich pomiaru. Tak więc Cronbach (za Hofstee 2001) oddziela te sfery ze względu na to, że inteligencję mierzy się maksymalnym wykonaniem zadań w teście, natomiast kwestionariusze osobowości kategoryzują ludzi w od niesieniu do typowych zachowań. Hoftsee zastanawia się nad odwróceniem tych utartych schematów. Przyjrzyjmy się zatem, co znaczyłoby powiedzenie: przeciętna inteligencja ( typical intelligence ) i maksymalna osobowość ( maxi mal personality ). Ludzie, w codziennych sytuacjach życiowych, nie ujawniają swoich pełnych zdolności intelektualnych. Zazwyczaj przejawiają swoją in teligencję tylko na tyle, na ile to jest potrzebne. O wielkości zaangażowania umysłowego decyduje szereg czynników różnych od inteligencji. Tak więc – na nasze funkcjonowanie intelektualne wpływają zmienne temperamentalne, społeczne, nastawienie i nastrój. Hoftsee pisze, że być może lepszym predyk torem sukcesów życiowych jest właśnie przeciętna inteligencja, a nie iloraz inteligencji. W życiu bardziej liczy się bowiem nasz stosunek do procesów intelektualnych, niż rzeczywisty poziom inteligencji. Maksymalna osobowość to skłonność danej osoby do zachowań niety powych. Kwestionariusze osobowości są tak konstruowane, aby sprawdzić, jak ludzie zazwyczaj reagują na pewne bodźce. Nie bierze się tu pod uwagę tendencji do zachowań aspołecznych np. do neurotyzmu. Osoba może jednak nie przejawiać tych cech (lub przejawiać je rzadko) ze względu na ogranicze 3 Wniosek ten nasuwa się niezależnie od sporu o pierwszeństwo afektu i poznania. Marcin Zajenkowski 181 nia społeczne. Tak więc tradycyjny pomiar psychometryczny dotyczy tylko części osobowości. 2.2. Przykłady Dane o wzajemnym oddziaływaniu na siebie procesów intelektualnych i afek tywnych, skłoniły wielu teoretyków do budowania koncepcji, mających na celu wyrugowanie nieadekwatności dawnych pojęć inteligencji i osobowości. W związku z tym, zaczęły powstawać różne teorie integrujące te dwie sfery. Poniżej przyjrzymy się kilku z nim. Style poznawcze . Anna Matczak definiuje styl poznawczy jako „prefero wany sposób funkcjonowania poznawczego, odpowiadający indywidualnym potrzebom jednostki” (Matczak, 2000). Są one traktowane jako przejaw funk cjonowania osobowości w sferze poznawczej. Spróbujmy opisać to zjawisko na przykładzie wybranych stylów poznawczych. Tak więc, możemy różnico wać ludzi na przykład na podstawie opozycji refleksyjność – impulsywność. Drugi człon tego przeciwstawienia charakteryzuje się tendencją do szybkie go udzielania odpowiedzi i popełniania wielu błędów. Osoby refleksyjne zaś cechuje długie namyślanie się i popełnianie niewielu błędów. Obok tych wy miarów Matczak, jako istotne, przytacza jeszcze: zależność od pola – nieza leżność od pola, abstrakcyjność – konkretność. Style myślenia . Zostały sformułowane przez Roberta Sternberga i scharak teryzowane jako „preferowane sposoby myślenia, decydujące o tym, jak jed nostka dysponuje posiadanymi zasobami poznawczymi.” (za Matczak, 2000). Sternberg posłużył się analogią podobną do tej, jaką zawarł Platon w Pań stwie , a mianowicie style myślenia porównuje z typami rządów politycznych. Mamy więc monarchię, hierarchię, oligarchię i anarchię, które odpowiadają strategiom rozkładania posiadanych zasobów poznawczych na realizację róż nych zadań. Innym aspektem funkcjonowania intelektualnego jest samokiero wanie, gdzie Sternberg, znów przez analogię do polityki, rozróżnia władze ustawodawcze, wykonawcze i sądownicze. Można je przełożyć jako odpo wiednio: ustalanie zasad, realizacja działań, ocena. Ludzie różnią się tym, która funkcja jest u nich dominująca. Cechy z pogranicza inteligencji i osobowości . John Mayer w swoich wywo dach twierdzi, że trudno jest znaleźć ostrą granicę pomiędzy właściwościami intelektualnymi, a osobowościowymi (za Kossowska, Kozak, Szymura 1996). Wedle niego, istnieje pewien obszar zwany „szarą strefą”, który zawiera ce chy nie dające się zaliczyć ani do inteligencji, ani do osobowości, ponieważ posiadają one znamiona obu. Proponujemy tu następującą definicję. Cechy z pogranicza inteligencji i osobowości to indywidualny sposób przeżywania do świadczeń intelektualnych, to jest specyficzny styl ustosunkowań emocjonal no – motywacyjnych do procesów poznawczych 4 . Mayer i jego współpracow 4 Przytoczona definicja pochodzi od nas. Ani w tekście Mayera, ani w polskim artykule, omawiającym koncepcję cech z pogranicza inteligencji i osobowości nie można znaleźć ścisłej definicji. [ Pobierz całość w formacie PDF ]
zanotowane.pldoc.pisz.plpdf.pisz.plpies-bambi.htw.pl
|
|
 |
Odnośniki
Często usiłujemy ukryć nasze uczucia przed tymi, którzy powinni je poznać.Marcin Glicz - Prawo międzynarodowe prywatne, Prawo prywatne międzynarodoweMarcin Martyniuk - test materiałowy, Inżynieria Środowiska [PW], sem 2, Materiałoznawstwo, test materiałowyMarcin Swietlicki - poezja, poezjaMarcin spr 2, Studia budownictwo pierwszy rok, Chemia budowlana, Chemia budowlana, Nowy folder (3), Moje sprawozdanieMello Anthony - Modlitwa żaby 2, ! psychologia, Anthony de MelloMarcin - Program Nauczania z Dydaktyki, STUDIA, DydaktykaMarcinkowska Hanna - Analiza matematyczna wykład, Nauka, analizaMarcin Pawlak - Sterowniki Programowalne, PLC, plcc, PLC IMarcin-Surowski-Austriacka-szkoła-ekonomii-wobec-cykli-koniunkturalnych-i-kryzysów-gospodarczych, Ekonomia, MMarcin Krzywda - GPW II - Papiery Wartościowe w praktyce, INWESTYCJE,FIRMA,GIELDA, GIEŁDA
zanotowane.pldoc.pisz.plpdf.pisz.plrodi314.opx.pl
|
|
|
 |
Często usiłujemy ukryć nasze uczucia przed tymi, którzy powinni je poznać.
|
|
|
|