aaaaCzęsto usiłujemy ukryć nasze uczucia przed tymi, którzy powinni je poznać.aaaa [ Pobierz całość w formacie PDF ]

H. MARKIEWICZ Rodzaje i gatunki literackie

·         Podstawowy podział: epika, liryka, dramat (ze starożytności). Podział b. niekonkretny, sprawiający trudności i rozbieżności

·         Podział rodzajów literackich, dwie podstawowe tendencje:

DIAGNOSTYCZNA

ESENCJALNA

* definiując rodzaje literackie poprzestaje na wskazaniu cech obiektywnych i łatwo dostrzegalnych

* cechy obiektywne i łatwo dostrzegalne są w tej tendencji drugoplanowe, natomiast stara się ona wykryć cechy dla danego rodzaju ‘istotne’ (ich ujawnienie jest rezultatem interpretacji)

* zorientowana sprawozdawczo(lub analitycznie) – drogą indukcji poszukuje cech wspólnych zaliczanych do danego rodzaju i tworzy pojęcia klasowe, zakresem obszerne, treściowo ubogie

* prowadzi do pojęć typologicznych, którym odpowiadają tylko nieliczne, uznane za wzorcowe egzemplarze danego rodzaju (! Lub typy idealne nigdy nie urzeczywistnione)

* definicje diagnostyczne – definicje antyczne, biorące za podstawę podziału sposób ukształtowania podmiotów mówiących w dziele literackim

* definicje esencjalne – za podstawę podziału najczęściej przyjmują stosunek podmiotu twórczego do rzeczywistości przedstawionej lub pewne cechy tej rzeczywistości

·         Rodzaje przeplatają się między sobą, np. pierwiastek dramatyczny może dojść do głosu w epice (np. powieści Dostojewskiego i Kafki), epicki w dramatycznych (np. w kronikach szekspirowskich), pierwiastek dramatyczny w utworach lirycznych (w których wyraża się nie nastrój, a patos) /Steinger/

·         ‘Trzy środki wyrazu poetyckiego mogą działać wspólnie lub każdy z osobna’ /Goethe/

Jako najpraktyczniejsze wyjście z tego chaosu Markiewicz proponuje troisty podział literatury pięknej, zakładający istnienie sfer granicznych między rodzajami, a oparty o cechy „diagnostyczne” tekstu literackiego(te cechy: 1) monologiczne lub wielopodmiotowe ukształtowanie tekstu, 2) przewaga w nim określonych funkcji językowych).

Cechy literatury pięknej (w tekście ma wystąpić przynajmniej jedna z nich):

1)      fikcjonalna modyfikacja wypowiedzi lub modyfikacja nieokreślona co do charakteru asertywnego

2)      obrazowość bezpośrednia tj. zdatność tekstu do wywołania bogatych i wyrazistych przedstawień wyobrażeniowych

3)      obecność funkcji autotelicznej (tu zaliczamy także obrazowość pośrednią czyli figuratywną)

! to, czy dany utwór należy do literatury pięknej nie da się rozstrzygnąć przy pomocy cech rodzajowych, ponieważ dla każdego rodzaju literackiego istnieją pozaliterackie zjawiska analogiczne (np. sprawozdanie a epika, modlitwa a liryka, rozmowa praktyczna a dramat)

↓

Utwór epicki

·         test monologiczny (wypowiedzi są wszak przytoczeniami) o funkcji przedstawiającej, z niewielkim na ogół nasileniem funkcji emotywnej

·         przypisywane  epice cechy zdarzeniowości i fikcyjności odrzucamy, ze względu na poezje opisową, współczesną powieść fabularną, reportaż i pamiętnik

Dramat

·         tekst wielopodmiotowy, w którym występują funkcje: przedstawiająca i wolicjonalna, z silnym zazwyczaj udziałem funkcji emotywnej i wyróżniającej.

·         Właściwości współczesnego dramatu, a także konieczność włączenia tu dialogu literackiego powoduje odrzucenie cech konfliktowości, akcyjności czy nawet zdarzeniowości

Liryka:

·         dawniejsza definicja: utwory krótkie, wyrażone językiem poetyckim, wypowiadające ‘uczucie’, ‘przeżycie’, ‘bezpośrednie doświadczenie rzeczywistości’ lub przynajmniej ‘subiektywne ujęcie tematu → utwór liryczny przestaje być wypowiedzą sytuacji uczuciowej, staje się samoistnym ‘przedmiotem’, autoteliczną) większy, co najmniej kilkuzdaniowy fragment tekstu stanowiący przytoczenie mowy wewnętrznej bohatera utrzymany w bądź . Niekiedy m.w., zwłaszcza gdy realizowany jest w mowie niezależnej, poprzedza informacja mniej lub bardziej pośrednia o cytowaniu słów pomyślanych przez postać, ale przez nią nie wypowiedzianych, co pozwala wyznaczyć granice m.w. i wyraźnie oddzielić go od mowy narratora (np. "W głowie Raskolnikowa myśli wirowały jak cyklon. Był okropnie rozdrażniony. "Ba, nawet nie ukrywają, nawet nie chcą robić ceregieli. Z jakiego powodu, mój panie, mówiłeś o mnie z Nikodemem Fomiczem, skoro mnie nie znasz? To dowód, że już nie chcą ukrywać, że mnie tropią jak sfora psów. Najotwarciej plują mi w twarz"", F. Dostojewski, Zbrodnia i kara, tłum. C. Jastrzębiec-Kozłowski). W prozie dawnej (do włącznie) ujawniała się tendencja do wydzielania m.w. z potoku mowy narratora, w powieści nowszej (od (-) naturalizmu poczynając) obserwuje się często dążność do upodobnienia wypowiedzi narratora i m.w., czego konsekwencją jest m.in. wzrost roli mowy pozornie zależnej. Zadaniem m.w. jest pokazanie bohatera i jego psychiki przy zredukowanym przedstawienie świata z jego (-) punktu widzenia. M.w. w zasadzie nie przekazuje bezpośrednio informacji o świecie, ma dać świadectwo tego, jak dana postać go postrzega. Szczególny nacisk pada w nim na procesualność, na tok myślenia, często mało spójny. Szczególną odmianą m.w. ukształtowaną w XX w. jest (-) strumień świadomości. Niekiedy terminu m.w. używa się w sensie węższym jako jego synonimu