aaaaCzęsto usiłujemy ukryć nasze uczucia przed tymi, którzy powinni je poznać.aaaa [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Henryk Markiewicz

Główne problemy wiedzy o literaturze

Sposób istnienia i budowa dzieła literackiego

Zazwyczaj dzieło literackie traktowane było w sposób dualistyczny:

·          Uzmysłowienie idei

·          „utwór ducha ludzkiego” wyrażający myśli za pomocą słowa

Budowa dzieła literackiego.

Powszechna idea o organicznym bądź strukturalnym charakterze dzieła literackiego.

Dzieło literackie, czyli tekst to swoisty sekwencjonalny (jednoznacznie i nieodwracalnie uporządkowany) układ znaków językowych brzmieniowych lub napisowych oraz związanych z nimi schematów znaczeniowych wyrazów i zdań. Wytwory mowne istnieją nietrwale i ukazują nam dzieło literackie tylko w jednej z wielu możliwych jego realizacji. Wytwory napisowe istnieją trwale. Znaki językowe w obu odmianach są znakami umownymi. Ze znakami językowymi związane są określone schematy znaczeniowe (nie mogą być rozumiane tak samo przez wszystkich odbiorców). W utworach literackich wieloznaczność (niejasność znaczeniowa) i wieloznaczeniowość (wieloplanowość znaczeniowa) wypowiedzi jest częstsza i wyższa.

Funkcje schematów znaczeniowych w komunikacji językowej:

I.                      Funkcje zasadnicze

·          Przedstawiająca – przekazuje informacje o cechach, stanach i czynnościach przedmiotów zewnętrznych wobec podmiotu wypowiedzi, a także o samym podmiocie (f. autoprezentacyjna)

·          Wolicjonalna – przekazuje postulatu i życzenia podmiotu wypowiedzi; jej odmiana to f. pytająca

II.                     Funkcje uboczne

·          Kontaktywna – nawiązuje i podtrzymuje kontakt podmiotu z odbiorcą wypowiedzi

·          Metajęzykowa – objaśnia znaczenia składników wypowiedzi

III.                   Funkcje towarzyszące

·          Emotywna – wyraża postawę uczuciową podmiotu wobec zawartości wypowiedzi

·          Wyróżniająca – stałe cechy osobowości podmiotu (wiek, płeć) ujawniane przez styl wypowiedzi

·          Autoteliczna (poetycka) – kieruje uwagę na jakość i układ znaków językowych

W tekście literackim wyróżnić można płaszczyznę znaków językowych i płaszczyznę znaczeniową wyrazów i zdań. Mamy również do czynienia z tworami takimi jak: postać literacka, fabuła, idea, które nie należą do żadnej z tych płaszczyzn, gdyż kształtują się w zależności od odbiorcy àwyższe układy znaczeniowe.

Sfera wyższych układów znaczeniowych:

I.                     Poszczególne „ujęcia” przedmiotów przedstawionych, stanowiące drobne, wyodrębnione całości:

·         Bezpośrednio dane cechy zewnętrzne i wewnętrzne

·         Stany i wypowiedzi zewnętrzne i wewnętrzne

·         Związki logiczne między przedmiotami

·         Ujęcia mieszane

II              Cechy charakteryzujące fabułę:

·         Jej stosunek do prawdopodobieństwa życiowego

·         Sposób motywacji zdarzeń i stopień ich przewidywalności

·         Ich jedno- lub wielowątkowość

·         Więź kompozycyjna

·         Dobór i uszeregowanie typowych funkcji fabułotwórczych i ich dystrybucja między postacie utworu

·         Ciągłość lub przerywalność narracji

·         Przewaga sekwencji dynamicznych lub statycznych

·         Tożsamość bądź zmienność miejsca fabuły

·         Stosunek porządku czasowego wydarzeń przedstawionych do porządku czasowego narracji

II              O konstrukcji postaci literackiej decydują:

·         Stosunek do prawdopodobieństwa życiowego

·         Koncepcja osobowości

·         Motywacja cech charakteru i sposobu postępowania

·         Sposób przedstawienia przeżyć wewnętrznych

·         Statyka lub zmienność osobowości

III              Świat przedstawiony w dziele literackim charakteryzują:

·         Stopień i kierunek transformacji w stosunku do naturalnego odbioru świata

·         Wymiary czasowe i przestrzenne, pojemność zdarzeniowa i postaciowa

·         Statyczność bądź dynamiczność

·         Obecny w nim porządek filozoficzny

Składniki sfery wyższych układów znaczeniowych tworzą tzw. Rzeczywistość przedstawioną w dziele literackim.