aaaaCzęsto usiłujemy ukryć nasze uczucia przed tymi, którzy powinni je poznać.aaaa [ Pobierz całość w formacie PDF ]
Maria Konopnicka
Nasza szkapa
Zaczęło się od starego łóżka, cośmy na nim we trzech sypiali.
Tego dnia ojciec zły czegoś z rzeki wrócił i siadłszy na ławie, ręką głowę
podparł. Pyta się matka raz i drugi, co mu, ale dopiero za trzecim razem
odpowiedział, że się ta robota koło żwiru skończyła i że szkapa tylko piasek
teraz wozić będzie. Zaraz mnie Felek szturchnął w bok, a matka jęknęła z cicha.
Miał ojciec nad wieczorem po doktora iść, ale mu jakoś niesporo było.
Chodził, medytował, po kątach pozierał, aż stanął przed matką i rzekł:
- Co chłopakom po łóżku, Anulka? Sypiam ja na ziemi, toż i oni mogą.
Spojrzeliśmy po sobie. Dwie złote iskry zabłysły w siwych oczach Felka.
Prawda! Co nam po łóżku? Piotrusia tylko pilnować trzeba, żeby z niego nie
spadł.
- Dalej! jazda! - krzyknął Felek i zanim matka odpowiedzieć zdążyła, jużeśmy we
trzech siennik na ziemię ściągnęli, a Felek kozły wywracać na nim zaczął.
Po ściągnięciu wszakże siennika okazało się, że desek w łóżku brakuje dwóch, a
bok jeden ze wszystkim odłazi. Nie chciał tedy "handel", którego mi ojciec
zawołać kazał, o łóżku ani gadać, pieniądze naliczone miedziakami zgarnął w
mieszek, związał i za chałat na piersi zasunął. Opuścił mu ojciec dziesiątkę,
potem dwie, potem złotówkę całą, ale się Żydzisko uparło. Z sieni dopiero brodę
do izby wsadził, postępując pół rubla bez siedmiu groszy, jeśli mu ojciec i
poduszkę sprzeda.
Zawahał się ojciec, spojrzał na nas, spojrzał na matkę; wszystkiego razem miało
być jedenaście złotych.
- Cóż, chłopaki? - zapytał wreszcie - obejdziecie się bez poduszki tymczasem,
póki matka chora?
- Ojej! - wrzasnął Felek przyduszonym głosem, gdyż właśnie na głowie stał, a nie
zmieniając pozycji poduszkę na izbę cisnął. Chwycił ją Piotruś i na
Felka rzucił. Felek znów na mnie, aż nam ją "handel" z rąk wyrwał, żebyśmy nie
poszarpali.
- Ale bez poszewki? - odezwała się słabym głosem matka.
Natychmiast wyrwaliśmy ,"handlowi" poduszkę, którą już pod pachą trzymał, i
zaczęliśmy z niej poszewkę ściągać.
Po ściągnięciu wszakże poszewki okazało się, że poduszka w jednym rogu rozpruta
i że się z niej pierze sypie. Znów tedy "handel" jedenastu złotych dać nie
chciał, tylko dziesięć bez piętnastu groszy.
Targ w targ, zgodził się z ojcem na całe dwa ruble, ale żeby mu jeszcze naszą
kołdrę dodać.
Ojciec spojrzał na matkę. Była tak osłabioną i bladą, że wyglądała jak martwa
leżąc na wznak, z głęboko zapadłymi oczami.
- Anulka!... - szepnął ojciec pytająco.
Ale matkę chwycił kaszel, więc odpowiedzieć nie mogła.
- My tam kołdry, proszę ojca, nie chcemy! - krzyknął Felek. - My się tylko o tę
kołdrę co noc bić musimy. Niech Wicek powie!...
- Prawda, proszę ojca! - potwierdziłem gorliwie. - Co noc się bić musimy, bo
spada...
"Handel" już kołdrę zwinął i pod pachę wsadził. Wybiegliśmy za nim z tryumfem w
podwórko.
- Wiecie? - krzyknął Felek chłopakom, co tam w klipę grali - "handel" kupił
nasze łóżko, kołdrę i poduszkę! Będziemy teraz na ziemi na sienniku spali!...
- Wielka parada! - odkrzyknął blady Józek od krawca z lewej oficyny. - Ja już
dwa lata u majstra na ziemi sypiam, i bez siennika nawet.
Zaimponował nam. Sypianie takie nie było więc już, widać, wynalazkiem naszym.
Tego dnia był u nas doktor, a ja biegałem aż dwa razy do apteki, bo matce znów
było gorzej, ale kiedy przyszedł wieczór, tośmy ledwie ziemniaki dojeść mogli,
tak nam pilno było na siennik, któryśmy sobie ułożyli w kąciku za piecem. Felek
to nawet z chlebem w ręku do pacierza klęknął i oglądając się raz w raz na
siennik w trzy migi "Ojcze nasz" i "Zdrowaś" przetrzepał, tak żem ja ofiarowania
nie zaczął, a on już się w piersi bił, aż dudniało w izbie, i tylko katankę
zrzuciwszy zaraz się od pieca
położył. Co prawda, to i ja miałem myśl, żeby się od pieca położyć, ale mi się
już z Felkiem zaczynać nie chciało, więc go tylko palnąłem w ucho i położyłem
się od ściany, a Piotrusia tośmy między siebie wzięli. Zrazu zdawało mi się, że
mi głowa gdzieś z karku ucieka, bom do poduszki nawykł, ale potem podłożyłem
sobie łokieć - i dobrze.
- Czymże ja was, robaki, odzieję? - rzekł ojciec patrząc, jakeśmy się jeden do
drugiego tulili.
Obejrzał się po izbie, zdjął z kołka swój płaszcz granatowy i rzucił go na nas.
Wrzasnęliśmy z uciechy i natychmiast powsadzaliśmy ręce w rękawy. Piotruś tylko
piszczał nie mogąc do nich trafić, aleśmy go z głową peleryną nakryli, więc
ucichł. Ojciec, nim się położył, raz jeszcze podszedł do nas.
- No i cóż? Ciepło wam, bąki? - zapytał.
- Mnie tam ciepło - odpowiedziałem z głębi płaszcza.
- A mnie jak! - krzyknął Felek. - O, proszę ojca, jak mi to gorąco.
I wystawił swoje długie, chude nogi, żeby okazać, jako o przykrycie nie dba.
Istotnie, przyjemne ciepło szło na nas z pieca, bo ojciec koksu przede wieczorem
przyniósł, ogień rozpalił i matce herbatę gotował. Usnęliśmy też zaraz. Ale nad
ranem zrobiło się nagle bardzo chłodno. Pociągnąłem tedy płaszcz w swoją stronę.
Felek zrazu skurczył się przez sen, ale potem i on płaszcza ciągnąć zaczął; a
gdym nie puszczał, bo juścić od pieca cieplej jemu niżeli mnie było, sam się
głębiej pod niego wsunąć usiłował.
Przy tym wsuwaniu się musiał jakoś nacisnąć Piotrusia, bo malec nagle piszczeć
zaczął, a potem się na dobre rozbeczał.
Matka stęknęła z cicha raz i drugi.
- Filipie! Filipie! - rzekła słabym głosem - a zajrzyj no do chłopców, bo
Piotruś czegoś płacze...
Ale ojciec spał.
- Chłopcy! - odezwała się znowu matka - a czego tam Piotruś płacze?
- To Felek, proszę mamy! - odrzekłem.
- Nieprawda, proszę mamy, to Wicek! - zaprzeczył natychmiast rozespanym głosem.
Matka ciężej jeszcze stęknęła, a gdy malec nie przestawał płakać, zwlokła się z
łóżka, wzięła Piotrusia na ręce i zaniosła go na swoją pościel. Zaraz też nam
się placu więcej zrobiło, więc mi Felek dał sójkę w bok, ja mu też i odwróciwszy
się od siebie spaliśmy wybornie do samego rana.
W parę dni potem znowu przyszedł "handel". Nikt go nie wołał, ale przyszedł tak
z grzeczności, jak mówił, dowiedzieć się, czy matka zdrowsza. Zaraz też zaczął
chodzić po izbie, oglądać szafę, stołki. Ale ojciec pochmurny był czegoś i gadać
wiele z nim nie chciał.
Nazajutrz "handel" znowu przyszedł. Tego dnia mieliśmy na obiad ziemniaki z solą
tylko, bo okrasy brakło; chleb też się jakoś skończył, a Piotruś do ochrony bez
śniadania poszedł. Mnie ojciec kazał worek na węgle szykować. Szturchnął mnie
Felek w bok, że to niby ciepło będziemy mieli, bo wiatr strasznie po izbie
świstał, i zaraz my się roześmieli. Stałem już z workiem chwilę, ale ojciec
zapomniał widać o węglach, bo siedząc na matczynym łóżku zadumał się i wąsy
skubał. Chrząknąłem raz, nie spojrzał nawet w moją stronę, chrząknąłem drugi
raz, spojrzał, jakby mnie nie widział; a na to właśnie "handel" wszedł i szafę
targować zaczął.
Przestępując z nogi na nogę czekałem jeszcze chwilę, ale mi okrutnie pilno było,
bo woda koło pompy zamarzła i Felek poleciał jeździć; zaryzykowałem tedy i
chrząknąłem raz trzeci. Jak się też ojciec nie odwróci, jak nie palnie pięścią w
stół! Skoczyłem duchem do sieni, małom przez próg nie padł, a "handel" też
wyszedł nie bawiąc i na Żydka z przeciwka palcem, kiwać zaczął. Ojciec mnie
tymczasem zawołał, choć mu się jeszcze ręce trzęsły czegoś, szesnaście groszy
odliczył i po węgle biec mi kazał.
Kiedym wrócił, "handel" i Żydek z przeciwka wynosili szafę. Ojciec ode drzwi
zastąpił, żeby dużo mrozu nie naszło, matka odwróciła głowę do ściany i stękała
z cicha.
Usunięcie szafy z kąta, gdzie stała, jak tylko zapamiętać mogę, odkryło nam nowe
widoki; przykucnęliśmy tedy wśród nagromadzonych tam śmieci i rozpoczęły się
poszukiwania. Felek znalazł guzik blaszany, który sobie zaraz na rękawie
przyszył, a ja wygrzebałem patykiem za szpary dużą, zardzewiałą igłę oraz bożą
krówkę z podkurczonymi pod siebie nóżkami i wyszczerbionym skrzydełkiem.
Natychmiast zaczęliśmy na nią chuchać, ale była zdechła.
Za każdym z tych odkryć wykrzykiwaliśmy radośnie, a ojciec nie mógł nas napędzić
do kaszy, którą nam zgotował na obiad i której tylko matka jeść nie chciała.
Przetrząsnęliśmy nareszcie wszystko, a przekonawszy się, że już żadnych więcej
skarbów w kącie nie ma, wymietliśmy resztę śmieci do sionki.
Teraz dopiero spostrzegłem, że w miejscu, gdzie stała szafa, kawał ściany
bielszy się wydawał niżeli reszta izby; udzieliłem tej wiadomości Felkowi, a że
i matka w kąt ten patrzyła smutnym wzrokiem, wstał tedy ojciec od kaszy,
wyszukał w skrzynce dwa gwoździe i w ów jaśniejszy kawał ściany wbiwszy powiesił
na nich matczyną suknię brązową od święta i tę drugą modrą, codzienną, chustką
je pięknie okrył i z boków obcisnął. Wyglądało to bardzo dobrze, a Felek z
Piotrusiem zaraz się "w chowanego" bawić tam zaczęli.
Matce w tych czasach pogorszyło się jakoś; doktor jej kazał dobry rosół i świeże
mięso jeść, a choć płakała na taką utratę i, jak mogła, ojcu broniła, to jednak
coś przez tydzień do rzeźnika co dzień latałem kupując czasem i całe pół funta.
A "handel" to już tak do nas przywykł, że czy go kto wołał, czy nie wołał, co
dzień choć przez drzwi zajrzał. Już nawet Hultaj, pies stróża, nie szczekał na
niego. Po szafie kupił od nas "handel" cztery na orzech bejcowane krzesła, cośmy
na nich do obiadu siadali. Przy tych krzesłach tośmy mieli uciechę, bo "handel"
nie mógł więcej wziąć sam jak dwa, a drugie dwa samiśmy nieśli aż na Ordynackie.
Na głowach my z nimi paradowali samym środkiem ulicy, a Felek tak wrzeszczał:
"na bok! na bok!", że aż dorożki stawały. "Handla" zostawiliśmy za sobą het
precz, choć Żydzisko pędziło za nami krzycząc, żeśmy rozbójniki, szwarcjury i
inne tam takie żydowskie wymysły. Dopiero na Ordynackiem dalej bębnić w stołki.
Pozlatywali się ludzie, myśleli, że "sztuki", aż przecie nas "handel" dopadł i
chwyciwszy się za brodę na ono zbiegowisko przy stołkach, trzygroszniak nam dał,
żebyśmy sobie poszli.
Tak nam ta wyprawa zasmakowała, żeśmy się tylko pytali, co trzeba wynosić.
Szczególniej Felek coraz miał nowe pomysły. Jak tylko wrócił z ochrony, zaraz
ręce za plecy zakładał, po izbie chodził i po kątach jak taksator patrzył.
- A może by, proszę ojca, garnek żelazny? A może by balię albo zegar?
- Poszedł precz! - fuknął na niego ojciec, który teraz prawie ciągle był czegoś
zły i smutny.
- Felek! Co ty gadasz? - odezwała się słabym głosem matka. - A toć byś ty
niedługo duszę w ciele przedał?
Ja i Piotruś zaczęliśmy także pilnie protestować.
- Ale!... Garnek!... Jeszcze czego!... A w czym to będziemy gotowali kaszę albo
ziemniaki?
- Albo zegar!... - dodał z oburzeniem Piotruś. - A jakże będziesz bez zegara
wiedział, kiedy ci się jeść chce albo spać?...
- Ojej!... - wołał Felek z miną skończonego libertyna - żeby o co, jak o to!...
A ty, czy zegar pokazuje, czy nie pokazuje, to tylko byś ciągle jadł.
- A ty sklepikarce po bułki latasz, żeby ci "kadryla" dała.
- Nie latam! - odparł zaczerwieniwszy się Felek.
- Latasz!
- Nie latam!
- Owszem, latasz! Sam widziałem, jakoś "kadryla" jadł.
- Ja? "kadryla"? Jak Boga kocham, tak nie jadłem!...
Tu uderzył się pięścią w piersi, aż echo jękło.
- No to chuchnij...
Nastawił się Felek i chuchnął, aż para poszła. Z próby tej wyszedł z tryumfem.
Nic nie zdradzało spożycia "kadryla", a z głębi zapadłej brzuszyny dobyła się
tylko czczość wielka.
Wszakże przegłosowany Felek nie tracił miny. Pewnego dnia obchodząc izbę i
poglądając po ścianach wykrzyknął nagle:
- A rondel, proszę ojca! A moździerz! A żelazko!
Struchleliśmy słuchając. Rondel, moździerz i żelazko - to były niemal klejnoty
rodzinne. Na półce wprost drzwi ustawione błyszczały olśniewające, złote prawie.
Środkowe miejsce zajmował rondel. Jak zapamiętać mogę, nigdym nie widział, żeby
się w tym rondlu co gotowało. Byłoby to profanacją po prostu. Co sobota wszakże
czyściła go matka cegłą lub popiołem i tak świecący stał z wystawionym na izbę
uchem, błyskając w same oczy, gdy się do stancji wchodziło. Przy nim stał
moździerz z
tłuczkiem z jednej strony, a żelazko z drugiej. Moździerz był rówieśnikiem moim.
Kupił go ojciec, gdym na świat przyszedł, aby matkę uradować i dobre jej serce
za syna okazać. Żadnego wszakże z jednolatków moich w podwórzu, ba, na całej
ulicy nie szanowałem tak, jak szanowałem ten moździerz. Matka zdejmowała go raz
do roku tylko, w Wielki Piątek, aby w nim tłuc cynamon do wielkanocnego placka.
Wtedy to zwykle powtarzało się to opowiadanie, w którym ja i moździerz byliśmy
bohaterami. Właściwie różniliśmy się tym tylko, że mnie przyniósł bocian darmo,
a za moździerz trzeba było zapłacić. Nic więc dziwnego, że istnienie tego
moździerza uważałem jako
ważniejsze aniżeli moje własne, zwłaszcza patrząc na poszanowanie, jakiego stale
używał, podczas gdy ze mną różnie bywało i wówczas, i potem...
Żelazko także nader rzadko zstępowało z wyżyn półki na poziom naszego
codziennego życia. Matka prasowała nim tylko półkoszulki niedzielne ojca i swoje
tiulowe czepki; reszta bielizny szła pod maglownicę. Raz nawet o to żelazko
pogniewała się matka ze stróżką, która je od nas pożyczyć chciała.
- Moja pani! - powiedziała jej matka bardzo stanowczym głosem. - Taki "porządek"
to nie na pożyczki, nie na ludzkie ręce!... To kosztuje!... To raz na całe życie
sprawunek!...
Wszyscyśmy przecie pamiętali, jak na to stróżka drzwiami trzasnęła, jak w sieni
język rozpuściła i jak się matce z gniewu i z oburzenia ręce trzęsły, kiedy nam
w chwilę potem chleb na śniadanie krajała. Od tej chwili żelazko niezmiernie
poszło w górę w moim rozumieniu. Zaliczyłem je nawet w myśli do tych rzeczy,
które są raz na całe życie jak chrzest na przykład, bierzmowanie i granatowy
płaszcz, o którym też ojciec mówił, że jest raz na całe życie. A teraz, patrzcie
państwo, Felek tak o żelazku
mówił, jakby to była warząchiew albo stara miotła.
Spojrzałem na ojca; byłem pewny, że się Felkowi po uszach oberwie. Ale ojciec
oczy w ziemię wbił, skubał wąsy. Dobrze jeszcze, że matka spała na tę chwilę.
Tego dnia nie latałem po mięso dla matki. Kości mi tylko ojciec za trojaka kupić
dał i krupnik z nich uwarzył.
Nazajutrz przyszedł zziębnięty i zacierając skostniałe ręce, od proga zawołał:
- Ciesz się, Anulku! Wisła tylko patrzeć, jak puści, bo się wiatr na zachód
obrócił.
Ale matka spojrzawszy na ojca klasnęła w ręce i aż na pościeli siadła.
- Filip! - krzyknęła - a kożuch?
Teraz dopiero zobaczyłem, że ojciec bez kożucha wrócił.
Nie miałem jednak czasu wielce się rozglądać, gdyż ojciec Piotrusia za ręce
chwycił i siarczystego młynka z nim wywinął. Potem głośno się roześmiał.
Piotrusia puścił i na łóżku matczynym siadłszy śmiał się, aż mu łzy po twarzy
sczerniałej pociekły. Otarł je prędko rękawem starego spencerka.
- I cóż, Anulku? Jak ci tam?... - zapytał.
Ale matka na poduszki opadłszy leżała jak nieżywa.
- Filip! - szepnęła wreszcie z wyrzutem. - Co ty?... Kożuch przedał?...
- Kożuch! Kożuch! - powtórzył ojciec. - No i cóż kożuch?... Wielka parada
kożuch! Dość go się nadźwigałem przez tyle czasu. A to ciężki, psianoga,
jak młynarskie sumienie... Aż lżej człowiekowi, że go z siebie zrzucił!
A gdy matka jęknęła z cicha, po włosach ją pogładził ręką i dodał:
- A też z ciebie, Anulka, krzywe drewno, że lada czego stękasz... Był kożuch,
nie ma, ta i straszna historia! Cóż to? Da mi kożuch jeść albo za mnie komorne
zapłaci, albo co? Wiosna za pasem, tylko patrzeć, jak rzeka puści, a ja się tam
będę w kożuchy fundował... A to poczekawszy i w spencerze za gorąco będzie, jak
się robota otworzy...
Tego dnia znów był u nas pan doktor i znów do apteki biegałem.
- Zimno tu jakoś - mówił pan doktor wychodząc - i wilgoć czuć. Trzeba by lepiej
palić...
I wstrząsnął się, otulając krótkim futerkiem. Ojciec słuchał ze spuszczoną
głową. Cały ten dzień był ojciec bardzo wesół, ale równo musiało mu coś być, bo
jak tylko matka nie patrzyła na niego, odmieniał się na twarzy, zwieszał głowę,
a oczy to mu się z siwych aż czarne robiły, taką w nich żałość miał.
Całe pół puda węgla kupiliśmy na odwieczerz w sklepiku i ogień taki był, że aż
huczało w piecu. Ojciec ławę przysunął do naszego siennika i siadł sobie na
niej, matka też się obróciła, żeby na ogień patrzeć, i takeśmy się wszyscy
wygrzali, że to ha!
[ Pobierz całość w formacie PDF ]