aaaaCzęsto usiłujemy ukryć nasze uczucia przed tymi, którzy powinni je poznać.aaaa [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Andrzej Markowski – Teoria kultury języka.

Kultura językowa – samoświdomośc językowa

–                      jak mówimy? Poprawnośc i czystość językowa?

–                      Wartośc emocjonalna wysłowienia i poczucie stylu

(Szober – Przedmowa do Słownika ortoepicznego, 1937)

Język i jego funkcje

Najmniejszymi cząstkami znaczącymi w jęzku są morfemy:

–                      leksykalne

–                      słowotwórcze

–                      fleksyjne

Wyrazy ujmowane jako składniki systemu językowego (a nie jako elementy konkretnego tekstu) to leksemy.

reguły fleksyjne → reguły tworzena form wyrazowych z morfemów leksykalnych i fleksyjnych

reguły składniowe → reguły łączenia form wyrazowych w jednostki tekstu

reguły słowotwórcze → reguły tworzenia leksemów złożonych z morfemów leksykalnych i słowotwórczych

język – system umownych znaków (wyrazów) i reguł łączenia ich w większe całości;

–                      podstawowe narzędzie ludzkiego myślenia, rózne funckje w życiu społecznym

Funkcje języka:

komunikatywna→ zaspokajanie potrzeb komunikatywnych

                               (pośrednik w kontaktach międzyludzkich),

                               gromadzenie i przechowywanie informacji,

ekspresywna → wyrażamiy swoje poglądy, sądy, uzewnętrzniamy stany emocjonalne i uczucia,

nakłaniająca (impresywna, perswazyjna)

                                                        → narzędzie oddziaływania na innych, wpływania na ich

                                                                       zachowanie, przekonania, wizje świata → w tym

                                                                       manipulacje, kłamstwa, nie tylko przekazywania

                                                                       mimo że jest to nieetyczne,

stanowiąca (kreatywna) → tekst, wypowiedź powoduje powstanie nowego stanu rzeczywistości

                                            pozajęzykowej (przysięgi, przyrzeczenia, obietnice, obrzędy religijne,

                                            tworzenie świata przedstawionego w utworach literackich,

estetyczna → za pomocą której wzruszamy, wywołujemy odczucia estetyczne (piękno, wstręt),

                      np. poezja czy proza  - wydobyta z przemówienia, kazania, wykładu, opisu  dziennik-

                      arskiego, zwykłej codziennej rozmowy,

metajęzykowa → mówienie i pisanie o samym języku, bawienie się słowami wykorzystując ich

                            formę i znaczenie,

poznawcza → język jest pośrednikiem między nami a światem, za jego pmocą go interpretujemy,

                        nazywamy, oswajamy; w języku utrwalona jest wiedza o świecie i antropocentryzm

                        cała rzeczywistość ujmowana jest z punkt widzenia człowieka,

                        np.z przysłów, zwrotów frazeologicznych czerpiemy wiedzę o obyczajach, tradycji

                              (np. być z kimś za pan brat),

fatyczna → nawiązywania i podtrzymywania kontaktu,

dystrosyjna (zakłócająca)

poetycka

ludyczna

Polszczyzna  - tezaurusem (zbiorem, skarbnicą) języka narodowego, jego tożsamości,kultury;

–                      pielęgnowanie jej jest najwyższą wartością

Języka jako wartość

wartości immanentne – same w sobie, autoteliczne, ostateczne

wartości użytkowe (instrumentalne) – bedące jedynie środkiem do realizacji wartości innych, wyższych;

→ wyrażanie określonego stanowiska wobec języka- kwestii językowych oraz własnej praktyce językowej (wartości deklarowane-gł. badania języka i uznawane; cel użytkowy- własny prestiż),

→ uznawanie języka za wartośc określonego typu ma wpływ na wybór i hierarchie kryteriów oceny elementów językowych oraz na ustalanie zadań polityki jęzkowej w kręgach osób tworzących tę politykę ,

Kultura języka

→ jest to dbałość o język, wynikające ze świadomości jego znaczenia w życiu społęcznym, a przejawiająca się w rozmaitych działaniach, odnoszących się zarówno do samego języka, jak i do ludzi, którzy się nim posługują

Kultura języka – rozumienie terminu (inaczej działalność kulturalnojęzykowa)

„Świadome i celowe posługiwanie się językiem we wszelkich sytuacjach komunikatywnych.

Warunki: należy dysponować minimalną choćby widzą o języku- np. gramatyka.

               wykazywać rzetelność w kontaktach językowych (warunek udanych aktów mowy).

               etyka językowa.

               Należy być wrażliwym na słowo i traktować język jako wartośc

→ umiejętnośc mówienia i pisania poprawnego i sprawnego, czyli zgodnego z przyjętymi w danej społeczności regułami (normami) językowymi i wzorcami stylistycznymi (używanie takich wyrazów, ich form, konstrukcji które są adekwatne do tematu i sytuacji, z uwzględnieniem możliwości odbiorcy → kultura językowa rozumiana jako zespół umiejętności, wartościowana dodatnio- cecha jednostek, grup społecznych, całego społeczeńśtwa

→ synonim postaw wobec języka,osób które się tym językiem posługują (świadomość językowa, wiadomości i poglądy o języku,

→ nazwa dyscypliny naukowej (typu myślenia humanistycznego), które wykształciły się jako rezultat zainteresowania językoznawców kwestiami normatywnymi w języku (charakter metajęzykowy), np. kultura języka – przedmiot na wyższych uczelniach (gł. polonistyka),

→ działalność kulturalnojęzykowa – porady językoznawców, wskazywanie błędów,

Składniki kultury języka

1.                  poprawnośc językowa – używanie języka zgodnie z przyjętymi normami językowymi,

bez błędów językowych (czyniki zewnęrzno i wewnętrznojęzykowe)

            (norma wzorcowa a norma potoczna-środowiskowa)

2.                  sprawność językowa nadawcy tekstu – dobór takich środków, które potrafią najlepiej dotrzeć do odbiorcy- właściwość lub niewłaściwość użycia elementów językowych

3.                  etyka językowego porozumiewania się – podmiotowe a nie instrumentalne traktowanie partnera, szanowanie go, brak uprzedzeń; komunikat uczciwy- rzetelny,

4.                  estetyka słowa – harmonia, ład, wulgaryzacja, grzeczność

Tekst

→ koherentny – jest całością , która odznacza się wewnętrzną spójnością formalna (np. gramatyczną) i treściową, daje się odzielić od innych tekstów – sygnały graniczne,

→ tekstem może być jedno słowo, jedno zdanie, albo cały utwór literacki

→ ma cechy indywidualne, jednostkowe, niepowtarzalne, czasem nietrwałe

Uzus językowy

– występujący powszechnie w pewnych typach tekstów (lub panujący w pewnym środowisku) zwyczaj używania tacki, a nie innych form językowych.

Są to zarówno te wyrazy, ich formy i połączenia, które zyskały powszechną aprobatę i są uznawane za ogólnie poprawne, jaki i takie składniki tekstów, które dotąd jej nie zyskały i rażą niektórych członków danej społeczności, niemniej mają charakter obiegowy i są tradycyjnie używane.

przykłady: formy: zaczełem, wyłanczać,

                  wymowa: robioł, czekaliśmy

                  konstrukcje jak: żeśmy zjedli, brać się za sprzątanie

                  urzędowe: w nawiązaniu do pisma.., w odpowiedzi na ..,w załączeniu przesyłamuy

                  gwary zawodowe: elektrofiltr, badania na cukier, tonokilometr

Zdecydowana większość wyrazów, form i połączeń wyrazowych, występują powszechnie w tekstach współczesnej polszczyzny → czyli tworzy jej uzus.

Tworzy także jej normę językową.

Norma językowa

–                      jest to zbiór elementów językowych (wyrazów, ich form i połączeń) oraz inwentarz sposobów ich tworzenia, łączenia, wymawiania i zapisywania, które są w pewnym okresie uznane przez jakąś społeczność (najczęściej przez całe społeczeństwo, a przede wszystkim jego warstwy wykształcone) za wzorcowe, poprawne albo co najmniej dopuszczalne

–                      element wewnętrznej organizacji języka

–                      środki normatywne – pewna część wszystkich środków systemu językowego

System językowy

–                      jest to ogół morfemów występujących w języku i modeli ich łączenia, a także reguł ich zespalania w jednostki tworzące tekst. Do systemu należąc więc m.in. morfemy:

nasz-, żółt-, balon-, syn-, -ik, -ek, -y,-ego,-a, a także reguł:

             # łączenia morfemów leksykalnych i słowotwórczych

             # łączeenia morfemów leksykalnych i fleksyjnych

             # tworzenia grup syntaktycznych, np. grup nominalnych opartych na związku zgody

Jeżeli znamy elementy systemu jęzkowego, możemy z nich tworzyć wyrazy, formy wyrazowe i połączenia składniowe, np. synek, balonik,

Formy zazwyczaj należą zarówno do uzusu, jak i normy językowej.

Współcześnie niektóre wyrazy nie wchodzą do normy, nie zyskują aprobaty:

np. wyraz balonek (reguła #1)

System tworzy pewną potencję języka, zawiera modele, które mogą być realizowane;

W normie realizują się niektóre z tych możliwości.

System obejmuje całość – wszystkie elementy językowe;

Norma stanowi wybór tych z nich, które są faktycznie używane i aprobowane społecznie.

W normie wystepują także elementy językowe, które nie mają oparcia w modelach systemu dlatego, że modele takie już w systemie nie występują, albo dlatego, że jeszcze się w nim nie wykształciły.

Modele, np. tworzenia rzeczowników odprzymiotnikowych oznaczających cechę:

                     temat przymiotnika + formant „ość” → np. wyrazy wysokość, szerokość

Funkcje normy językowej wobec systemu językowego wg Danuty Buttler:

–                      realizacyjna (w normie decyduje się o tym, które modele systemu zostaną wypełnione materiałem słownym, a które bedą drogami zamkniętymi, niewyzyskiwanymi w języku

–                      selekcyjna (struktury danego języka utworzone wg jego systemowych wzorów przchodzą jak gdyby przez filtr normy, która część spośród nich eiminuje, inne zaś dopuszcza do obiegu, gł. względy celowościowe, np. nie weszły do obiegu neologizmy „ciepłość”;

poza obręb normy bywają zatem usuwane elementy zbędne, mniej sprawne funkcjonalnie lub po prostu przestarzałe

–                      rozdzielcza (dystrybucyjna) – polega na tym, że elementy językowe, występujące jako realizacja alternatywnych wzorów systemu, uzyskują na poziomie normy zróżnicowanie znaczeniowe lub stylistycze

Uzus

–                      jest pojęciem szerszym niż norma językowa, obejmuje bowiem oprócz składników normatywnych także elementy językowe rozpowszechnione w pewnym typie tekstów albo w pewnych środowiskach, ale jednocześnie dość powszechnie odczuwane jako nieaprobowane.

–                      np. formy czasu przeszłego rodz. męskiego czasownika iść → rażą wszystkich

*szłem * doszłem * przyszłeść *wyszłeś – brak arobaty normatywnej

lub * wziąłem * zaczęłem → zacierają wyrazistość – rażą – nieaprobowane

            lub konstrukcje z żeśmy, np. Jak żesmy tam przyszli – brak aprobaty