aaaaCzęsto usiłujemy ukryć nasze uczucia przed tymi, którzy powinni je poznać.aaaa [ Pobierz całość w formacie PDF ]

H. Markiewicz: Ideologia a dzieło literackie

Ideologia:

-          w XVIII / XIX wieku – termin Destutta de Tracy – nauka o ideach jako treściach świadomości;

-          u Marksa i Engelsa – świadomość opaczna, fałszywa – iluzje, świadome mistyfikacje, wytwarzane przez intelektualnych reprezentantów klas panujących. Ich treści mają charakter idealistyczny i metafizyczny, ignorują swe uwarunkowania materialne;

-          u Lenina – założenie istnienia prawdziwych i naukowych ideologii;

-          u Plechanowa – ideologia to wszystkie dziedziny znakowo utrwalonej kultury duchowej;

-          teraz – uporządkowany zbiór takich idei (twierdzeń ogólnych opisujących, interpretujących i oceniających rzeczywistość), które są zgodne z uświadomionymi albo nieuświadomionymi potrzebami i interesami określonej grupy społecznej i sprowadzalne do jej usytuowania klasowego;

-          ma charakter skonceptualizowany i systemowy, wytwarzana przez ideologów;

-          poglądy składające się na określoną ideologię to ideologemy – mogą być polifunkcyjne (występują w innych ideologiach), nacechowanie ideologiczne zyskują w całości systemu;

-          przeważnie jest rozpuszczona w tekstach filozoficznych, naukowych, prawnych;

-          literatura może rozwijać ideologemy ze świadomości społecznej, wtedy pełni funkcję ilustracyjną wobec filozofii, teorii społecznej itp.; ideologemy mogą jednak powstać samoistnie lub we współdziałaniu z filozofią, nauką itp.;

-          s. 203 w literaturze nie tylko przejawia się ideologia, ale jest ona w znacznej części znakowo utrwaloną ekspresją mentalności społecznej;

Ideologia w dziele literackim:

-          deklaracja ideologiczna autora wmontowana w utwór obszerniejszy;

-          transpozycje na styl (m.in. pełna – w liryce bezpośredniej);

-          w epice i dramatach – dana pośrednio, potencjalnie, jako kierowanie czytelników do pewnych sensów mających odniesienia do świata pozaliterackiego;

-          przesłanie ideologiczne mieści się też w sposobie prezentacji rzeczywistości, ale ta droga interpretacyjna jest niepewna, bo 1) polifunkcyjne są formy podawcze;
2) gnoseologizm w ujmowaniu literatury – jednostronne rozpatrywanie jej w aspekcie poznawczym.

Przyczyny trudności w rekonstrukcji wymowy ideologicznej dzieła:

-          utwór może nie sygnalizować, że nie jest wyrazem postawy autora;

-          utwór jako pole konfrontacji równouprawnionych, równoważących się a przeciwstawnych postaw;

-          metaforyczny i eliptyczny tryb wypowiedzi (albo utwór chce być wieloznaczny, albo jest niejasny i wieloznaczny w sposób niezamierzony);

-          uogólnienie ideologiczne jest zależne od kategoryzacji;

-          utwór literacki jest tylko fragmentem ideologicznym – ta fragmentaryczność sprzyja niedookreśleniu ideologicznemu dzieła.

Ideologia a wartość całościowa dzieła literackiego:

-          wartości ideologiczne to części wartości poznawczo-oceniających i postulatywnych;

-          słuszność ideologiczna składająca się ze starych prawd jest w dziele sztuki martwa.

Percepcja ideologiczna:

-          czytelnicy z wykształceniem podstawowym i zawodowym – odnoszą się głównie do dosłownej warstwy fabularnej;

-          czytelnicy z wykształceniem wyższym – nazbyt ideologizujący.