aaaaCzęsto usiłujemy ukryć nasze uczucia przed tymi, którzy powinni je poznać.aaaa [ Pobierz całość w formacie PDF ]
Zakres
i
podzial literaturoznawstwa
por6wnawczego
comparee
Cuviera
(1800-1805);
w roku
1810
ukazuje si~
Cours
de peinture
et
de litterature comparee
Sobry'ego, w roku
1816
Noel i La Place oglaszajqwypisy pod nazwl:l
Cours de litterature
comparee.
W
roku
1838
Villemain we wst~pie do
Cours de
litterature fraru;aise
m6wi
0
"etude de litterature comparee".
Termin ten wsp61zawodniczydlugo z okresleniami innych, jak
"histoire comparative de la litterature", "histoire des littera-
tures comparees" (J. J. Ampere,
1830-1833),
"histoire com-
paree des litteratures", a takze "critique comparative", "me-
thode comparative"
(J.
Texte, 1898).Zdaniem F. Baldensper-
gera do zwyci~stwa terminu "litterature comparee".przyczynil
si~ w duiym stopniu Sainte-Beuve swoim artykulem
0
J. J. Am-
pere, ogloszonym w "Revue des Deux Mondes" w roku
1868,
gdzie pisal
0
"la branche de l'etude qui est comprise sous Ie
titre de litteratnre comparee", nie dajl\c jednak jej definicji.
W
Niemczech przyj~lo si~ - jak wiadomo - sformulowanie
nieco inne: "vergleichende Literaturgeschichte"; wyst~puje one
juz w tytule ksil\ZkiMoritza Carriere
Grundziige und Winke
zur vergleichenden Literaturgeschichte des Dramas (1845),
a rozpowszechnilo si~ od zalozenia w roku
1886
przez Maxa
Kocha "Zeitschrift fur Vergieichende Literaturgeschichte"; do-
piero w najnowszych opracowaniach znalezc mozna termin
"vergleichende Literaturwissenschaft".
W
krajach j~zyka an-
gielskiego przyjl\l si~ termin "comparative literature", uiy-
ty w tytule glosnej ksil\Zki malo' znanego poza tym autora
(profesora 'uniwersytetu w Auckland), H. M. Posnetta
(1886).1
W
por6wnaniu z tymi danymi w Pols~wiedni
Por6wnywanie od najdawniejszych czasow towarzyszy reflek.
sji nad literaturl:l; gdy w roku
1780
Carat pisal w "Mercure
de France", ze "un etude comparee des ecrivains dont s'hono-
rent les nations qui une litterature est sans doute ce qu'il
y a de plus propre
a
fonder et
a
multiplier les talents ..." -
m6g1 powolac si~ na licz e "paralleles" czy "comparaisons",
w kt6rych konfrontowan z sobl:lutwory r6znych pisarzy, wy-
kazywano ich podobien wa i r6znice i wyprowadzano stqd
wnioski uog6Iniakc;e:' ystarczy przypomniec - z r6znych
epok -
"SyD.KrYz~"
Plutarcha przy biografiach Demostenesa
i Cycerona, topos kontrastowania poezji poganskiej i chrzeSci-
janskiej w Sredniowieczu,
A Comparative
Discourse of
our
English
Poets
with the Greek, Latin and Italian
Poets
(1598)
Francisa Meresa,
Comparaisons
(1668)
Rene Rapina,
Paralleles
I •
des
AnClens
et des
Modernes
(1688-1693)
Perraulta, rozpraw~
Von der Ahnlichkeit der mittleren englischen und deutschen
Dichtkunst
(1777)
Herdera,
Comparaison entre,la Predre de Ra-
cine
et
celle d'Euripide
(1807)
A.
W.
Schlegla. Pocz~_lliL
Rene~<l!}sJpojawiajq si~ podr~czniki Po~~i,j26ZnieJ "kursy
Jijeratury" za~~~ce przy1dadY'Yzr~te z roznych-ifteratur,- ,,;
a "od"·:Wi."el{uXIX
~wia ~~ zadziwiajl:lco"~nJ.~:..J~z w rok!L182l...r~~,lg'n>t
~misji rZl:ldowejyowierza Ludwikowi
QEE~~~~mu
p~owadze- ,
niew
Uruwersytecie
Warszawskim wykladu "literatury por6w-
tennin
I
---·-,,-2---~··-----,_..
- -
- ...
'.."
'
Znaczenia wszystkich tych termin6w byly zmienne; ich
'ryczn,-e'"trak1UJllG.e
w:
spos"6b"lqczny
0'
literaturach rozriyCICria-
rod6w (de Stael, A.
W.
Schlegel, Sismondi). '
-Termin "litterature comparee" wyst~puje j~dnak dopiero "
w-poczqtkaCli-XIX-wleku.;"zapewne podwplywem
Anatomie-
1
0 dziejach terminu par. F. Baldensperger,
Litterature com-
paree: le mot
et
la chose,
"Revue de Litterature Comparee" 1921,
nr 1; P.v. Tieghem, La
litterature comparee,
Paris 1931; R. Wellek,
Begriff und Idee der vergleichenden Literatur~is,senschaft, ••
Ar~-
dia" 1967, z. 3; C. Pichois, A. M. Rousseau, La
htt~rature c~mparee,
Paris 1967; U. Weisstein,
Einfilhrung in die verglezchende Lzteratur-
wissenschaft,
.Stuttgart 1968.
2
Por.
Badania por6wnawcze w literaturoznawstwie
polskim
w
tymze tomie.
-~~-"-
talcie'szKlcowe lub obszerne syntezy histo- -
wspolnym mianownikiem bylo to tylko, ie oznaczaly on~
.da~ ?~ejmu.Bce swym zasiegiem zjawiska 'pr~~~!l_~~Co
(yt
rS,
n~Jmm~-d;W6c~~~~~,h.!i!~~~~_~ gr~nc~r~~~k1~/
I
.,~lano "littera~~IflCQ.rrm_a..ree"s!.os~~1iI),9-P.Q~~dOsYmez-
\'o,.)
~ist~~~!1y-c:n!
..!r.:~"ktujq<:yclqcznie
0
kilku r6znydllitera!il=-
~ach}~b.o. literaturze francuskiej mi tle mi~dzynarodowym-;
"'p.6Jme] znaczeniE!"zdecydowanie si~ zmieriilo' __przediniotem
.,,~itterat~~qJ:~~''-.~a!Y bye ~~ faktyczne"'"ttj.
:opat:"
- te na k~ntiiKtach) stosunki mi~dzy zjaw}Skarnfjiat.e~llcYmldo
narodu i na og61 nie Qbejmuje ca~<?~.kg.u.b.adaJ'Ln~~;Llite~
raht.rami SWlata.
W
zaleznoScrod zakreslonych .grani~ ..~~,,:tal-
.~wa& si~-zwiqzane
i
nim pojecia t:!opel~il:lj.li~~,jc:!.~.Ji!~a.t~.ra
i.~12~a (WeIthtetatur, litterature universelle),..llieratura-.po-
_ v.:.szechJl.~_J.g~r~a ogolna (litterature generale, General Lite-
rature). Przesledzeni"elCh historii nie miesci si~
w
ramach te-
go artykulu; dla przykladu moina przytoczye .~~!.:emat t~nni-l
nologicznyP. van ~e~~ma~ Rozr6inil oI1}..a~t.~p.l1jli~~~ie~z~i\
IlY b<:t"ct@::A:::-L1teraturnarg"?iowa(np. pozycja
Nowej Heloizy!
w powiesci francuskiej), B~."~it~~~tura 1ll.~.9-_zY.!l_~()c:l_q~a:_a)
.d_W6~ ~tera~ur, ..a .c.~ naj~iej ~l?ei stoSU!!!~~!~d.:lY~ia.::..
Ii
_~§KaIfll~.!..xksze] hczbY..h.t~.t'!tl!r. Na przekOr nazwie - czy-
! .•;;,;"
ste por6wnanie morfologiczne, wykrywanie podobieiistw nie
uwarunkowanych przez oddzialywanie i recepcj~ oraz tworze-
nie na" tej podstawie uogolnieii. - przez dlugi czas usuwano
poza zasi~g "litterature comparee".
H.
M. Posnett natomiast rozumial przez "comparative lite-
rature" nauk~ nomotetycZIlIl, ustalajqCIl powszechne prawidlo-
wosci r~zwoj~ ~iterat~ry; p6zniej ~~,js~a,pgi~i!t~-
~-.EEzYJ~lo Sle 'Szerokle, elastyczne zastosowanie tego terminu'
w najrozleglejszym znaczeniu jest
to;";llie"sruay
oIHfe6ifur~n.
bey.ond ~he c..Vn ines of one particular country, and the study
of relatlOnshlp between literature [...
J
and other areas of
knowledge and elief".3
.1
w
'Europie poci wpiywein Richardsona i Rous-.
Zar6wno Yl dziedzinie-li~rY...l2..QJ:"Q.'!Yllil~.ej,_ :@~-i lite-
1
.-ratury oioln~~. Tie~he~~.1:odr~~I?:i(l~ .~astepujqce'
·~0rn.::-.,
..J?leksy zagadnien:.r-gatUn11 1 style (genologla),
2.
fematy, ty- ;
py i legendy (tematologia), 3. idee
i
uczucia, 4. sukces i od-
dili~y.wanie (doksologia), 5. irodla (krenologia), 6. posrednicy
literatury (mezologia).
RozgranicZenie literatury porownawczej i og6lnej wzbudzilo
zastrzeienia nawet wsr6d tradycjonalistycznie nastawionych
komparatyst6w francuskich ze wzgl~du na formalnll zasad~ bi-
narnosci; nie ma r6inicy problemowej czy metodycznej - ar-
gumentowano - mi~dzy badaniem wplywu Richardsona na
powiesc francuskq i jego wplywu na powiese europejsk
q.
We-
wnetrzny podzial badaii por6wnawczych proponowany przez
van Tieghema rejestruje pewne rozpowszechnione w praktyce
wykroje tematyczne, ale pod wzgl~dem logicznym nie jest kon-
sekwentny: wyst~pujll w nim po cz~sci r6zne elementy i aspek-
ty rozpatrywanych dziel literackich
(1-3),
po cz~sci kategorie
stosunkow, kt6re miedzy nimi zachodzq
(4-6).
Z t
q
tradycjll francuskq zdecydowanie zrywa najnowszy
podrecznik
La litterature comparee
(1967) pi6ra Claude Pichois
i Andre M. Rousseau. Literatura por6wnawcza przyjmuje tu
znaczenie szerokie - jest to "description analytique, compa-
raison methodique et differentielle, interpretation synthetique
des phenomenes litteraires interlinguistiques ou inter<:ulturels"
(s. 176). Na tak szeroko zakreslonym obszarze wyr6iniajq au-
!
"
i c -ee "vergleichende Lit~raturgeschichte" traktowa-
na byla ~a asnie szeroko przez MaxiCRocnaczy W. Wetza,
. ~jednak "P9.d_t~J~ia~e.!!!.~ajmowano sie tu g~Qwnie
~ ;;U\~~~.~:t:lian:u~i~dzynarodowych w~dr6wek-·teii1atowTmotyw6w.
, ".~:- podoorlle Jak w"Innycli-l{rijachpoza-FrancI&'=-iQ"-
.. ~mie sie przez "vergleichende Literaturwissenschaft" wszelkie
"
'j
'.l:>~cL·1?rieKr~~.~e
grant<;e- ?k~esloner Jitej~tu!,y. ~~rodo-
obejmujqcymi caloseJl!:.9.cesu roz.wojOW'E;-
...Ji.~Q~ycf.il!teratw:.. . ,- .'" '....
):,:th'l.-
-..,;r~~_~!~
wic!.ac,.poj~cie "literatury por6wnawczej" zawsze
.(\8~
J~,;~;~~ac::.}ra;;..~:..J)~i9an~
_':Y:~.'._~~za~y'~~"ezCl.mi
j1"acrIT~~af~r!W~eso-Jij
rub
3
Por.
H. H.
Remak,
Comparative Literature.
Its
Definition and
Function,
w:
Comparative Literature. Method and Perspectives.
Ei. by
N.
P. StaIlknecht and
H.
Frenz, Carbondale 1961(tam:i:eprz;-
glqd d~finic.iii rozumowana bibliografia). Wedlug propozycji R. Wel.
leka (Jw.) llteraturoznawstwo por6wnawcze poslugujqc si~ r6:i:nymi
metodami "will die gesamte Literatur aus internationaler Sicht und
mit dem Bewusstsein der Einheit aIler literarischen Schopfungen
und Erfahrungen untersuchen".
li-I
teratur~wnaw~ _
"badaj~a
.£tos.un...kbinarne mi~dzy na1
_dawcC}a ~rcll (czasem .p!'zy udzial~ posreanik~)w.d!V6chj
r6i.N£h litfi!ratura.£Q.(n,p. wplyw Richardsona na Rousseau),..!?).
._literat.~~:i.Qgc:>~!1a:~~J]j~ fskty wsp61ne ~~~Jitfratu~oml
ta~~~_ wzgledu na zaleinosci,jak i zbieznoscl(np. powiesd
sentymentatna"
seau).
Zakres
i
podzial ~ife1'(1turoznawstwapor6wnawczego
,
torzy nast~pujqce dziedz;i~. mi~dzynarodowa wyrniana lite-
rack a (tj. roihe-fcn'my kontaktow literackich i ich uczestnicy),
2. ogolna historia literatury (a. literatura og6lna, tj. wyja'snia-
nie mi~dzynarodowych zjawisk literackich przez odwolanie si~
do wspolnej tradycji literackiej lub czynnikow pozaliterackich,
b. literatura swiatowa, c. filozofia literatury, tj. teoria litera-
tury w naszym rozumieniu), 3. historia idei, tj. badanie relacyj
mi~dzy literaturq a ideami filozoficznymi, moralnymi, religij-
nymi, politycznymi, prqdami uczuciowosci i sztuk
q,
4. struk-
turalizm literacki
(!),
tj. analiza por6wnawcza utwor6w podob-
nych pod wzgl~dem struktury lub funkcji, lecz nie polqczonych
bezposrednimi zwiqzkami przyczynowymi (a. tematologia, b.
morfologia literacka, c. estetyka przekladu).
I
tu, jak widac,
uszeregowano tylko tradycyjnie przyj~te sposoby tematyzacji
badan literackich w aspekcie mi~dzynarodowyrn, nie troszczqc
si~ zbytnio
0
logicznq poprawnosc podzialu.
Po dlugim okresie niech~ci i atakow .,prohlematyka kompa-
'" ratystycma
podjlil
ta
zostal.<Lrowniei przez literaturoznawstwo
( adzieckie~.Z$iqzku R.?-Q.zi.~ki~I:!U"aJaCliaemOKracjT
ltid6':'
w. ZSRR (gdzie istniala zresztq' znakomita tradycja stu-
diow porownawczych A. N. Wiesiolowskiego, okreSlonych mia-
nem· "srawnitielno-istoriczeski metod") badania te wznowiono
poc tkowo pod naZWq "izuczenije wzaimoswiaziej
twzaimo':'
di stwij", zaproponowailliprzezLG.NiEmpokojewq. Nazwa to
~. Jednak nie tylko niewygo~~,!-p!,zez _t_o-,.~e~_yga .L.trud_na
do
'prz-e1OzenliCna'iiieldore'j~zyki ("badania wzajemnych zw£iz-
kow
i
wia1ei'f11TYC1loCIazl~I~Iij
~~le zarazem niejasna(jaka
.,histor:Y,czlto",porownaw-
czym badaniu Hteratur", jesli nie uzywajq tradycyjnych okre-
4 POI'.
Wzaimoswiazi
i
wzaimodiejstwije nacjonalnych litieratur.
Matierialy diskussji
11-15
janwaria 1960 g.,
Moskwa 1961;
"Prze-
glqd Humanistyczny" 1961, nr 5; La
litterature comparee
en
Europe
Orientale. Conference
de
Budapest
26-29
octobre1962,
Budapest
1963;Aktuelle Probleme der vergleichenden Literaturforschung,
Ber-
lin 1968; D. DurHHn,
Vergleichende Literaturforschung,
Bratislava
1972.
jesrrozruca' rill~dzy':::w.:~ajen1ll-ymzwiClZkam.i
.a:
w~a,j~mnymi
oddzialywaniElnii"?; wydaje si~, ie wzajemne oddzialywania
Sq jak~§- odmian~wzajemnych zWiqzkow) i mylqca
(moina
mowic np.
0
oddzialywaniu Szekspira na Puszkina, ale nie
0
ich
oddzialywaniu wzajemnyrn). Totei iJ;!£!badacze marksistowscy
_\Vo~_m6~_~ "p(}J.:~~C!Wc.~@~_~,?y'
r''\1Jx\ ,
\,vvJ\j
",p,h(; ~
t;);"_~;,;Aj/Q.~
b~1
\-~
Za'<res
i
podzial
meraturoznawstwa
por6
'nawczego
j~.,gQ.
na
i~l'_~!:'?!.6r. Zwiqzek gel1~tYCZl))"J~~m~l!s!.,,~X£, rezulta-
tem kon~1l;.,£zasem moze bye rezultatem z.ale~ng§.kLodws"POI="
tl~ zr6dla. Omawiany po(firar'riIe-uwzg1~dnia wreSZCle badari,
clzi.s coraz cz~stszych, w kt6rych utwory literackie konfrontu-
'jemy z sob
q
w r6znych celach (zar6wno idiograficznych, jak
uog61niajqcY'ch),nie zajmujqc
1iJ~
w og6le kwesti
q
istnienia czy
~ieistnienia genetyczrtych-z'W:!qzR6w mi~dzy nimi. Mozna z po-
woazeniem np. por6wnywat·
Beniows1Ctego'
z
Don Juanem
i
Onieginem,
jako r6zne odmiany poematu dygresyjnego, nie
; zastanawiajqc siEL.IJ.ad"~ ~ jstni!tia.mi.e~..u.imi_~~~Ig-;:-
• ~~l'lfter'"Chbcoy
nawet byly one widoczne. Innymi slowy: moz-
__~a zaJmowac postawe zwa~ tu t'ypolo,g!.~~~_tl.l.kzewobec'trtwo':
_ .r:
6w
~~c;y:ch w zWiqzkach kontaktowych. -- ,
.2.:e..~y
0
termi.noIQgf~na-ogol iri~ niewielkie.. i Sq
nierozstrzygalne; w pewnym stopriiu jednak liczq si~ tu argu-
menty pragmatyczne. Ot6z"typologia:' j~st terminell!..-==- by
tak rzec - semantycznie przeclqzonym: OZIla,Gz.przeciez za-
r6wnonauk~
0
cha'iaI(teraCh'1UdZkich,'jak
ip~wi~n
rodzaj sys-
-tem.atyz~.cjJwy;roznia,jetcy"z okreSlonegu zbiurll.PDdzbiury w spo-
sob niecalkowity i nierOzlqczny przez wskazanie pewnych znaj-
dUjqcyc1ij!'~ poz'!:i;Qiore
fi.1
kQustrukt6w lub Qiekt6rych elemen-
t6w zbioru (typ6w) jako reprezentatywnych, do kt6rych inne
elemerity wmniejszej lub wi~kszej mierze si~ zblizajq.6 Ponadto
w nauce
0
literaturze przeciwstawia si~ niekiedy poj~ciom his-
torycznym - poj~cia typologiczne, jako kategorie stosowalne
wobec zjawisk literackich w bardzo szerokim zasi~gu czaso-
przestrzennym (np. realizm jako metoda tw6rcza w przeci-
wienstwie do realizmu jako prqdu literackiego XIX wieku).7
Problematyka typowosci postaci i sytuacji literackich powoduje
jeszcze wi~ksze obciqzenie semantyczne terminu i moze pro-
tem tej recepcji -'O'aq.z~?'!YWanig
5
Nalezaloby raczej m6wic
0
zwil:\zkach genetycznych i stosunkach
typologicznych. - Por. tez D. Durisin,
Podstawowe typy zwiqzk6w
i
zaleznosci literackich,
"Pami~tnik Literacki" 1968, z. 3.
6
Por. T. W6jcik,
Zarys
8
Ze nie sll to obawy nieuzasadnione - swiadcUl m. in. prZYtkt~dY'-'
przytoczone przez F. Wollmana,
Typologicnost
w srovnavac
t
e-
niT1ii
vMe
Slavia" 1967, nr 2.
teorii
klasYfikacji,
Warszawa 1965, s. 16I.
.,
d
9
W Z '" unski
Epiczeskoje
7
Par. np. L. Turek,
Wok6l
problem6w
typologii,
"Studia Filozo-
tworczestwo
slaunansktch
naro
ow
ficzne" 1962, nr 2.
i
prob'le~~rr;rawnitielnogO
izuczenija
eposa,
Moskwa 1958, s. 6-7.
N"
czosci Iiterackiej), oraz zaleznosci (suvislosti t ologi zne dzie-
lqce si na s oleczn~ Ifferackie i psychologiczne,5
.' odzial te budz
q
jednak r6zne wqtpliwoscr;-oto' naiwaz-
niejsze
z
nich: wsracrzwUlz1Cow kontaktowycn znahz'-;'si~
-falC':
...n:...£6znop~mowe,-jak-
np.
zagrarucztia "recepc~=~zYtehi~?~
utyy'or..IJ)J~~(:tCl~e~E.e.ziIlta
rr
418J
Zakres i podzial UteratuToznawstwa poroumawezego
;
I
literackie
.flana
Tadeuszar.W
k'airlym. z,wymieniQnych tu iiSpek-
tow mozliwe je~t ujl;Cie identyfikujq~ (z~ierzajqce do ..
v.,ydo.
bycia zbieznosd) lub r6znicujqce, .(zlllier.zajqcedowydobycia
r6znic), ujf;cie wylqcznie opisowe (rejestruj'lce) lubopisowo •.wy-
jasnia}<,\ce,przy {:zym·opisowi towarzyszycmoi.ewartoSciowa-
nie (poza aspektem }wntakt6w). , .
_ Wyroznione tu aspektx t!ig....P9?;Ost~.WLsi~~i~ _~.s!<?s~~I1_
. rozlqcznosci. Tak wi~c-!!£:...J:>E~~kl~<!.
'.,_d~ ..idualne dziela .utera~.i~~J.C.!t,po
..,.~~~~.~.Qln.frag~_en,ty, sklad-
, .1!!.~t~uJ;l-,~~~~
.~~.pe~E~ zespolydziellite
ckicJ::1(twor-
pl~ar2;l:l.gatuneIt 11t~rackitk}erunek l~b prll .. literacki, li~
: termu~a narodowa oraz szersze i~owanie lit~t.\.!.r) bqdi po-
s~czego!~~.~ra?m~n!y, skladniki Iu!>'~osci tych zespo-
. }ow', Zespolyte mogll bye traktowane addytywnie'lub'genera-
~iZUJqco,s~atycznie Iub procesualnie.
Ex
definitione wynika,
.:t;~Z~d~~i;tOrOwn~wczt:~t~,.IE~:>~iec. charakter co
paJmme] dwuc ;"czTonytemogq bye zaKresowo row no-
rZ~dn~
(lyowa
Heloizar-werIer-=(iwa'dzteta indywidualne)
l~b Dlerownorz~dne
(Piesni Osjana
a romantyzm francuski
i niemiecki - dzielo indywidualne i prqdy literackie w dwoch
r6znych literaturach).
] r.e~. ba~a.~.."po.r6wna~.s~Y£Q"sj:ap.ow..lli-~~l}ki_m,i~dzy
.~~:~ll~nyml tu obleli'taml przynaleznymi do literatur r6Zno-'
i~zY2~!;1Y~ETu?
J~~~~~¥i~~~:-h,
,CZOSc.
m~ze bY(,!.-~atr'yw.~n'y
~~ puejaw znajomosci danego utworu za granicCl w aspek-
de ko~!!ili.t~~-::}iUerIite~.iif::k.ich,
jako zas diielolit~rackie wy-
wolan.~.'pr~~.oryginaf - w aspekcie filiacji interliterackich;
to sa...n:2.:.9-0!lczr,§~ji. Filiacje
i
homologie zawsze splecio.,
n.e Sq z analogiarni i oddzielenie .ich to jedno z najtrudniejszych,
czasem niewy.kanalnyCh; zadaii badawczych .
_ W postt:pow2!1~ komparatystycznym. n.~ek:~edywiedza
_(J
kon-
_ taIaach .~~~je.sit:ala nas .boozcem do.~.posZtl~!'\£..~lli9-.!iliacii;
Sto~u~-
kl te mog~,bycrozpatrywane w kilku r6znych asp e k t a'c h
.i1glianowicie jako: ..
',_0<. . . • ,
. .1.:.~~o'it t a'k:Ty'interliterackie ~publikacje, przeklady, infor- /
macje, czyteinictwo);
2:~~..:c;:_~~e~,i
~:n.;r.
interliterackie, ,t,L opisowo . ujmowane
podoD!enstwa 1 rozmce w obiektach nalezqcych dor6znych Ii-
teratur;
, .~: f
i I i a c j e, tj. paraleliZllly uwarunkowane kontaktami li-
-ieIa~1iI!TIT:~aryriel{1a~y Ctlumaczenia;wolne przeidady, para-
frazy),.!?) zaIeznosci (plagiaty, zapozyczenia - ideowe tema-
~yczne, kompozycYfne, stylistyczne, tekstuaIne, transfo~macje,
mwers;e, reminiscencje nieswiadome, impulsy tw6rcze), c) na-
wiqzania (nasiadowania, stylizacje, aluzje, trawestacje, kOnty-
nuacje, polemiki, parodie, pastisze), d) Lntemrt;!tacje (recenzje,
analizy itp.); . '
_.!.-...!l-~.l!?-.2.L~ie interliterackie, tj. paralelizmy uwarunko-
wane kontaktailli-'"ie wsp6lnym pierwowzorem' Iiterackim'
1>...,
a pal
Q
g i.e.._jp..t~.l_i~erackietj. paralelizrriy uwarunko~a-
ne nie kontaktami, lecz innymi czynnikami (np. podobienstwem
.materialu tematycznego zaczerpni~tego z rzeczywistosci poza~
literackiej, zblizoriq sytuacjq spoleczno-kulturalnq, przynaIez-
nosciq tw6rc6w do tego samego typu charakterologicznego itp.).
Plaszczyzna badawcza kontakt6w i zwiqzk6w filiacyjnych za-
kresiona jest czasem w ten spos6b, ze tworzy calosc sensownq
tylko ze wzgI~du na "nadawc~" (np. echa
Wertera
wJiteratu-
rze polskiej) Iub tylko ze wzgl~du na "odbiorc~" :(np. zr6dla
lec~:r~fnO"~a~,o~?~Y<;~:~
na
og6Ijednali"raZll .pierwszq jest stwierdzenie.· .paralelizmu .
Je~ICz tego stanowiska opisowego .przechodzimy na' opisow~
-wyjasniajqce, w6wczasparalelizmy interpretujemy jako filia-
cje, homologie czy analogie.
z·
kolei WQbec fUiacji i homologii
mbzna zajqc stanowiskotylkoopisowe lub opisowo-wyjasniar-
jqce; w tym drugimprzypadku. staramy Bi~ ustalic przyczyny
czy warunki ich powstawania. Rezygntljemy:natomiast zazwy-
czaj z dalszego wyjasniania rozpoznanych juz analogii, gdyz
bylby to regressusa.d infinitum.
-...W.,gy.stkie~~~Z<LI1~-.lli...a1,>~Is~j .uj~1~.~jqsunk6w,mit:-
_pzy obiekJ:~~Ult~ra~~i~ (poza problematykq przeklad6w)~naj-
dujq zastosowanie r6wniez w badaniacQpor6.wnawczychmiesz-·
c~cych
si~ w 6br~bie Iiteratury narodowej; gdy wychodzimy
poi<,iruq, .rozszeria si~ tylko zakres obiekt6w badawczych.Nie-
wqtpliwie jednak badania te wtedy stajq.si~ bardziej sk~mpli~
kowane; ~klada si~ na to odmiennosctworzywa j~zykowego,
roznice\Y tradycji isytuacji lit~rac1<:i~L~kulturalne1. Yl.ktorej
znajdujq ~if;porowl1ywane utwory lub ich z~~poiy,-cz~s.t~"obe_c-
IlQ£C._<;~y'nnikapoSredniczqceg((przeJd~dy) w k6i1.taktach
c.zy-
,ttllniczy~h'i fiiiacJach:'siild'tez zjawiska analogiczn~
pod
wzgl~-
dem opisowym spelniac mogq
W
·kontekstach r6znych literat~r
odmienne funkcje.
Najszersze uog6Inienia b~dqce rezultatami hadan por6wnaw,.
czych w aspekcie
c
paralelizm6w i analogii stajq sif; poj~ciami
system.atycznymi i twierdzeniami og6lnymi wiedzy 0 literatu-
rze, a wif;CCZf;sciqskladowq teorii literatury.
,
[ Pobierz całość w formacie PDF ]