aaaaCzęsto usiłujemy ukryć nasze uczucia przed tymi, którzy powinni je poznać.aaaa [ Pobierz całość w formacie PDF ]
MACIEJ Z MIECHOWA
(
Miechowita
,
Mathias Mechoviensis
) – lekarz,
filozof, astronom i astrolog, geograf, historyk, ur. 1457 w Miechowie, zm. 8 IX
1523 w Krakowie.
Pochodził z rodziny mieszczańskiej zamieszkałej w Miechowie pod
Krakowem. Był synem Stanisława, noszącego nazwisko Karpiga (Carpiga).
Nauki początkowe pobierał zapewne w szkole klasztornej bożogrobców w
rodzinnym mieście lub – co bardziej prawdopodobne – w jednej ze szkół
parafialnych w Krakowie, gdzie przebywał już ok. 1470. Studia na Wydziale
Sztuk Wyzwolonych Uniwersytetu Krakowskiego rozpoczął w semestrze
zimowym 1473–1474, a ukończył ze stopniem mistrza sztuk wyzwolonych pod
koniec 1479. W czasie studiów zdobył gruntowne wykształcenie w zakresie
filozofii (m.in. pod kierunkiem Michała z Bystrzykowa, mistrza paryskiego)
oraz astronomii. Prawdopodobnie wkrótce po promocji rozpoczął studia na
Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Krakowskiego, pełniąc jednocześnie od poł.
1482 obowiązki rektora szkoły katedralnej na Wawelu. Otrzymawszy w 1483
od ojca zapis części majątku, w kilka miesięcy później wyjechał na dalsze
studia lekarskie do Włoch. Kilka miesięcy przebywał w Rzymie, gdzie
przeprowadzał obserwacje astronomiczne, w marcu 1485 był w Mirandoli w
Lombardii świadkiem zaćmienia Słońca. Doktorat z medycyny uzyskał ok.
1486 w Uniwersytecie Bolońskim; poświadczają to późniejsze bliskie
powiązania z ośrodkiem bolońskim. „Studia lekarskie w Bolonii związane były
jak najściślej z filozofią. Wykładowcy częstokroć przechodzili z jednej katedry
na drugą, czasem z roku na rok zmieniając przedmiot swoich wykładów.
Przerzucali się w ten sposób z przedmiotów lekarskich czy chirurgicznych na
wykłady astronomii włącznie z astrologią, filozofii, filozofii moralnej, logiki i
na odwrót. To połączenie filozofii z medycyną pozostało z wieków średnich aż
do nowożytnych, tak iż scholarzy aż do wieku XVIII uzyskiwali równocześnie
doktorat
in medicina et philosophia
. Prawdopodobnie Maciej z Miechowa w
taki właśnie sposób uzyskał ten łączny stopień [z którym występuje w
krakowskich aktach uniwersyteckich]. System ten, o ile chodzi o treść studiów
lekarskich, nie był korzystny, odrywał bowiem przyszłego lekarza od spraw
zdrowia ludzkiego ku spekulacjom filozoficznym i ku gwiazdom. Metoda
nauczania pozostawała w tych warunkach książkowa. Scholastyczne te
sposoby nauczania przeszczepił później Miechowita na grunt krakowski. Mimo
MACIEJ Z MIECHOWA
PEF - © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu
to w tych ramach wielu badaczy uprawiało z powodzeniem nauki
przyrodniczo-lekarskie” (T. Bilikiewicz,
M. z Miechowa Karpiga
, 33).
Po powrocie do Krakowa, prawdopodobnie jeszcze w 1487,
nostryfikował dyplom doktorski i przeprowadził inkorporację do Wydziału
Lekarskiego, na którym, być może, rozpoczął wykłady, choć
Liber
diligentiarum
oficjalnie poświadcza objaśnianie
Tegni
Galena w 1500.
Prowadził rozległą praktykę lekarską, brak natomiast dowodów na
uczestniczenie w ruchu umysłowym Krakowa. Związany z krakowską rodziną
Turzonów, mieszkał w ich kamienicy; w 1494 przeniósł się do sąsiedniego
domu, w którym spędził resztę życia.
Jesienią 1499 wyruszył z pielgrzymką do Rzymu na uroczystości
jubileuszowe Roku Świętego Odkupienia 1500. Wróciwszy do kraju, zaczął
brać udział w życiu umysłowym i społecznym Krakowa jako pedagog, uczony,
lekarz, historyk, filantrop. O popularności M. jako lekarza świadczy wezwanie
go w 1501 do łoża umierającego w Toruniu króla Jana Olbrachta, a w 1504
wyjazd w podobnej misji (z polecenia Zygmunta Starego) na dwór Władysława
Jagiellończyka w Budzie.
W półroczu zimowym 1501/1502 powierzono M. godność rektora
Uniwersytetu Krakowskiego. W latach późniejszych urząd ten pełnił jeszcze
siedmiokrotnie; w latach 1506–1508 był podkanclerzem uniwersytetu. Zajął się
naukowym i organizacyjnym uporządkowaniem uczelni oraz umocnieniem
dyscypliny wśród nauczających i studentów. Przeprowadził uchwały znoszące
kosztowne uczty promocyjne i prezenty dla promotorów. Ustanowił
stanowisko stałego notariusza uniwersyteckiego. Przeciwstawiał się próbom
lekceważenia obowiązujących statutów i długoletnim absencjom profesorów.
Ciesząc się powszechnym szacunkiem zarówno w uczelni, jak i poza jej
obrębem, angażował swój autorytet w obronie interesów Uniwersytetu
Krakowskiego. Jego zabiegom przypisać należy w latach 1505 i 1507
udaremnienie projektów założenia uniwersytetu we Wrocławiu oraz próby
uporządkowania stosunków na Wydziale Lekarskim, którego był dziekanem w
1514.
W pamięci współczesnych i w pośmiertnej tradycji zapisał się jako
„niewyczerpany jałmużnik”, „największy dobroczyńca”, „miłośnik i opiekun
młodzieży”. Pokaźny majątek, jaki niemal w całości przeznaczył na cele
dobroczynne, zdobył dzięki osobistej zaradności oraz rozległej praktyce
MACIEJ Z MIECHOWA
PEF - © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu
lekarskiej i astronomicznej. Wspierał kościoły, klasztory (m.in. bożogrobców
w Miechowie i paulinów na Skałce) i szpitale krakowskie. Cieszył się
szacunkiem zarówno na dworze królewskim, jak i wśród patrycjatu i
inteligencji, także wśród pospólstwa miejskiego, głównie jednak w sferach
uniwersyteckich. Spośród kilkunastu fundacji, zapisów i legatów
ustanowionych na rzecz Uniwersytetu Krakowskiego, szkół, szpitali,
kościołów, klasztorów i osób prywatnych, największe znaczenie miało
utworzenie w latach 1503–1505 i wyposażenie drugiej katedry medycyny,
której ordynariusz, powoływany każdorazowo przez radę miejską, miał pełnić
obowiązki lekarza miejskiego.
W latach 1508–1522 przeprowadził reformę istniejącej od poł. XV w.
katedry astrologii z fundacji Marcina z Żurawicy, podupadłej od początku XVI
w., głównie z powodu słabego uposażenia. M. utrzymał jej dotychczasowy,
ściśle astrologiczny charakter (z obowiązkiem ogłaszania corocznie oficjalnych
prognostyków), podniósł jej dochody i opracował nową (wkrótce zresztą
uchyloną) ordynację, w której podkreślał konieczność doboru odpowiednio
wykwalifikowanych kandydatów na kolegiata, posiadania przez niego wiedzy
matematycznej i astronomicznej, z pominięciem zwyczajowego awansu z racji
wysługi lat. Zreformowana katedra astrologii, mimo wyposażenia ją w
specjalną bibliotekę, także w księgi z własnego księgozbioru M., nie przyniosła
Uniwersytetowi Krakowskiemu rozgłosu. Kolejne legaty M. przeznaczył na
odbudowę biblioteki Kolegium Większego, założenie w szczycie skrzydła
bibliotecznego urządzenia zegarowego oraz remonty w innych budynkach
uniwersyteckich.
M. pozostawił jedną z największych wówczas bibliotek profesorskich
(ok. 1000 pozycji w 250 vol.), zasobną w dzieła wszystkich niemal dziedzin
wiedzy, zbiór map (wśród nich najstarsze w zbiorach pol. mapy podróży
odkrywczych Portugalczyków do Indii Wsch.), kolekcję numizmatyczną,
instrumentarium astronomiczne, które służyły mu do pracy dydaktycznej i
naukowej.
Rozgłos i pozycję w pol. piśmiennictwie naukowym zdobył przede
wszystkim dzięki dwóm dziełom, pisanym, jak wszystkie jego prace, w języku
łac.:
Chronica Polonorum
. Praca wyrosła z kultu dla Jana Długosza, z którym
zetknął się być może osobiście, a na pewno uczestniczył w jego pogrzebie w
1480, z czasem stała się kontynuatorką i zarazem wykonawczynią
MACIEJ Z MIECHOWA
PEF - © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu
Długoszowego duchowego testamentu.
Chronica Polonorum
to pierwsze
drukowane kompendium dziejów ojczystych (Kr 1519 – wyd. skonfiskowane
za frg. krytyczne wobec panującej dynastii, Kr 1521 – wyd. zmienione być
może pod osobistym nadzorem abpa Jana Łaskiego, przedrukowywane w XVI
i XVII w.). W części pierwszej (do 1480) ogranicza się do rzeczowego i
zwięzłego podania faktów historycznych czerpanych z Długosza. Część druga
(1481–1506) to oryginalne ujęcie faktów. Całość zwracała uwagę na historię
miast, życie umysłowe i obyczajowe, utrzymywała w obrazie dziejów Polski
historię zachodniej Słowiańszczyzny, zawierała wątki autobiograficzne. Mimo
licznych niedostatków stylu, języka i kompozycji, spisana z wyraźnym celem
dydaktyczno-wychowawczym, nacechowana patriotyzmem,
odegrała poważną
rolę w historiografii pol., inspirując m.in. Bernarda Wapowskiego, Marcina
Bielskiego, Marcina Kromera. S. Chwalczewski w latach 1519–1549 przełożył
na język pol. jej najstarszą część do 1279 (Wwa 1829, wyd. Ł.
Gołębiowskiego).
Jeszcze przed ogłoszeniem
Chronica Polonorum
, choć w bliskim z nią
tematycznie związku, skreślił M.
Tractatus de duabus Sarmatiis, Asiana et
Europiana et de contentis in eis
(Kr 1518;
Opis Sarmacji azjatyckiej i
europejskiej
,
Wr 1972) –
dziełko dające nowoczesny opis geograficzno-
etnograficzny ziem leżących między Wisłą, Donem i Morzem Kaspijskim, tj.
wsch. obszarów Rzeczypospolitej, państwa moskiewskiego i ziem tatarskich.
Utwór ten należy do największych osiągnięć M. Jest to pionierskie,
przełomowe dla poznania Europy Wsch. opracowanie, będące jednym z
przodujących osiągnięć nauki pol. końca średniowiecza i początku odrodzenia.
M. przedstawił w nim, jako pierwszy w literaturze europejskiej, bazując na
literaturze i na bezpośrednich wywiadach z jeńcami i zbiegami moskiewskimi,
obraz geograficzny i etnograficzny, podstawowe źródło informacji o położeniu,
ukształtowaniu powierzchni, florze, faunie, klimacie oraz stosunkach
wyznaniowych, politycznych i społecznych obydwu Sarmacji, europejskiej i
azjatyckiej, w szczególności państwa moskiewskiego oraz ziem zamieszkałych
przez plemiona tatarskie, mimo że nigdy, jak sam informował, nie był w
Moskwie ani nawet na wsch. terenach Rzeczypospolitej. Niezależnie od
wysoko współcześnie cenionych walorów informacyjnych dziełka,
najważniejszym osiągnięciem było obalenie dotychczasowych (starożytnych)
poglądów o istnieniu w tej części kontynentu legendarnych gór
MACIEJ Z MIECHOWA
PEF - © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu
Hiperborejskich i Ryfejskich. Dowiódł, że wielkie rzeki tych obszarów
kontynentu wypływają na nizinach, a nie, jak dotychczas sądzono, z gór lub
podnóży górskich. Rozprawił się z antycznymi poglądami o łagodnym
klimacie północy, mieszkającym tam jakoby szczęśliwym ludzie Hiperborejów.
Wiadomości te jeszcze za życia autora wzbudziły powszechne zainteresowanie
i spotykały się z entuzjastycznym przyjęciem w europejskich kołach
naukowych. Do spopularyzowania dziełka
przyczyniły się liczne przedruki
(odrębne lub w zbiorowych wydawnictwach), przeróbki i tłum. (niem., wł.,
holenderskie, ros.), wśród nich pol. Andrzeja Glabera z Kobylina pt.
Polskie
wypisanie dwojej krainy świata
(Kr 1535).
Mimo że współcześni i potomni główną przyczynę sławy M. upatrywali
w jego działalności lekarskiej, nazywając go drugim Hipokratesem, dorobek
drukowany uczonego lekarza to tylko 2 (niewątpliwe co do autorstwa)
przystępne przewodniki o zasadach ochrony zdrowia, inaugurujące pol.
drukowane piśmiennictwo medyczne. Zapewne w związku z szerzącą się w
Krakowie zarazą napisał popularny poradnik epidemiologiczny
Contra sevam
pestem regimen accuratissimum
(Kr 1508; wyd. w języku pol., łac. i ang. Kr
1995).
U schyłku życia ogłosił obszerniejsze kompendium higieny i dialektyki
lekarskiej
Conservatio sanitatis
(Kr 1522). Swoista legenda jaka wyrosła na
gruncie entuzjastycznych opinii o uczoności i wiedzy, wzbogaciła jego dorobek
pisarski licznymi, w części zapewne apokryficznymi receptami i przepisami
leczniczymi, m.in. zachowanymi w rpsie poradami
Consilia doctoris
Miechovitae
, przeznaczonymi prawdopodobnie dla kasztelana zawichojskiego
Spytka z Melsztyna. Do tej samej kategorii zabytków należy przypisywane M.
dziełko
Tractatus accentuum
o zasadach śpiewu kościelnego, zachowane w
rpsie, oprac. być może w okresie sprawowanie rektoratu szkoły katedralnej na
Wawelu.
M. pozostawał w bliskich kontaktach z astronomami i astrologami
krakowskimi. Zapewne sam przeprowadzał jakieś obserwacje i pomiary
astronomiczne, na co wskazuje m.in. przechowywana w jego zbiorach kolekcja
zegarów i instrumentów astronomicznych. Uprawiał jednak, jak się zdaje,
głównie astrologię wieszczbiarską i nie należał chyba do zwolenników teorii
heliocentrycznej, mimo że już przed 1514 miał w swej bibliotece odpis tzw.
Komentarzyka
(
De hypothesibus motuum caelestium a se constitutis
MACIEJ Z MIECHOWA
PEF - © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu
[ Pobierz całość w formacie PDF ]