aaaaCzęsto usiłujemy ukryć nasze uczucia przed tymi, którzy powinni je poznać.aaaa [ Pobierz całość w formacie PDF ]
//-->.pos {position:absolute; z-index: 0; left: 0px; top: 0px;}Marta RUSNAKPolskie prawo o obiektach dziedzictwa technicznego adaptowanych dla potrzebmuzealnych i wystawienniczychProces przekształcania obiektów dziedzictwa technicznego dla potrzeb muzealnychjest regulowany trzema grupami dokumentów. Pierwsza grupa dotyczy zagadnieńbudowlanych, głównieUstawy o prawie budowlanym.Druga to akty dotyczące aspektuzachowania walorów zabytkowych np.Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad nimi.Trzecią pulę stanowią wytyczne sporządzane przez Ministerstwo Kultury i DziedzictwaNarodowego. Głównym dokumentem należącymdo tej ostatniej grupy jestUstawa omuzeach.W przypadku niektórych transformacji główny zestaw będą uzupełniają inne aktyprawne, często dotyczące dziedzin których skojarzenie z przystosowaniem obiektu technikidla potrzeb ekspozycji nie jest tak oczywiste.Ze względu na historyczny charakter opisywanych obiektów podejmowane w nichwspółczesne interwencje reguluje szereg dokumentów konserwatorskich zaczynając odpierwszej Karty Ateńskiej, a kończąc na obowiązującejUstawie o ochronie zabytków iopiece nad zabytkami1. W punktach 1e) i 2d) artykułu 6 ustawa nakazuje opiekę nadobiektami nieruchomymi i ruchomymi wytworami techniki, bez względu na ich stanzachowania. Sposób opisania obiektu techniki, definiowanego przez ustawę wprost jakoelektrownia, kopalnia lub huta, ukazuje pośrednio ogólną tendencję według której,społeczeństwo nie maświadomościkulturowej wartości tych reliktów. Omawiany fragmentustawy zwraca tym większą uwagę gdyż poprzedzające je podpunkty są ujęte w sposóbbardziej ogólnikowy np. dzieła architektury i budownictwa; bez egzemplifikacjireprezentantówgorszej klasy2.tychgrupnp.pałaców.Tworzącyustawęodczuwalipotrzebędoprecyzowania tego zagadnienia, gdyż zabytki techniki były długo traktowane jako obiekty12z dnia 23 lipca 2003 r.W dawnym rozumieniu wyznacznikami wartości zabytkowej były wartości estetyczne lub historyczne. zaOrłowski Bolesław,Dlaczego przyszła moda na starocie techniczno-przemysłowe?,w:Formy ochronyzabytków techniki. Doświadczenia zebrane w trakcie projektu Consist zawartego w 6. Programie ramowym”,Wrocław 2008, s.201Konfrontując zapisyUstawyoPrawie Budowlanymoraz licznych branżowychzarządzeń technicznych zUstawą o ochronie zabytkówmożna wskazać wiele wzajemniewykluczających się postanowień.Podstawowymi kolizjami prawnymi są chociaż byzagadnienia dotyczące parametrów metrycznych poszczególnych elementów budowli,ochrony przeciwpoż arowej czy wytycznych dotyczących zagospodarowania terenu. Wpraktyce projektowej taka kolizja doprowadza to do niemałych sporów pomiędzykonserwatorami, inwestorami a projektantami, którzy opierając się o ustawy odnoszące siędo ich dziedzin chcieliby przeprowadzać adaptacje w odmienny sposób.W rzeczywistości skali kolizji do jakich dochodzi w czasie transformowania obiektówzabytkowych nie zmieniają zapisyPrawa Budowlanegowświetlektórych „przepisyustawynie naruszają przepisów odrębnych, a w szczególności (…) o ochronie zabytków i opiecenad nimi”3.Prawo Budowlanestawia więc część wykluczających się wzajemnie zagadnieńjako wartości równorzędne. Analizując dalszą część ustawy moż na jednak dojść do wnioskuiż pod względem prawnymUstawa o ochronie zabytkówjest „podległa” względem innychustaw.Dzięki postanowieniu Art.9Ustawy Prawo Budowlanew czasie procesuinwestycyjnego moż na występować o odstępstwa umoż liwiające przystosowanie zabytku dopełnienia współczesnych funkcji, co bezspornieświadczyo mądrości tworzących ten akt.Odstępstwo polega na stworzeniu rozwiązania zamiennego. Wświetleustawy proponowanerozwiązania, nie mogą jednak powodować zagroż eniażycia i mienia, pogorszeniawarunków zdrowotno-sanitarnych i uż ytkowych, uniemoż liwiać dostępności dla osóbniepełnosprawnych oraz pogarszać stanuśrodowiska.Te wytyczne wyraźnie kierunkująproces dochodzenia do kompromisu, w którym bezpieczeństwo, dostępność i ekologia sąwartościami o duż ym znaczeniu.Proces otrzymywania zgody na odstępstwo jestżmudny i czasochłonny. Długi terminoczekiwania na decyzję, która moż e przecież być odmowna lub wymagać dalszychmodyfikacji, dodatkowo zniechęca inwestorów.Szczególnym zagadnieniem jest zachowanie wyposaż enia fabryk i obiektówinfrastruktury. Staje się tak na mocy zapisówUstawy o ochronie zabytkówwświetlektórejruchomy i nieruchomy zabytek technikito dwie osobne kategorie. Jest to częściowo3Art. 2 Ust. 2 Ustawy o prawie Budowlanym z dnia 7 lipca 1997r.2uzasadnione, gdyż spora ilość technicznych pozostałości, takich jak: samochody, samoloty,tramwaje, pociągi, itp. nie są trwale związane z konkretna przestrzenią4Ustawowerozróż nienie na zabytki ruchome i nieruchome doprowadza do rozdzielenia tego co byłogenezą większości obiektów poprzemysłowych. Dla większości miłośników technikirozdzielenie tych elementów jest równoważ ne z pozbawieniem obiektu poprzemysłowegojego integralności a tym samym ich pełnej wartości zabytkowej.Analizując szczegółowo obowiązującąUstawę o ochronie zabytkówzauważ amy iżnakazuje ona opiekę nadwytworami techniki, a zwłaszcza urządzeniami,środkamitransportu oraz maszynami i narzędziamiświadczącymio kulturze materialnej,charakterystycznymi dla dawnych i nowych form gospodarki, dokumentującymi poziomnauki i rozwoju cywilizacyjnego5.Są toróżne rodzaje wyposażenia,począwszy od urządzeń o mniejszych rozmiarach,niezwiązanych z konstrukcją budynku: krosien, pras drukarskich; poprzez urządzenia oduż ych gabarytach np. kadzi warzelniczych, taśm transportowych; do takich które wznaczący sposób decydowały o kształcie poszczególnych obiektów. Same urządzeniacechuje wielka róż norodność, mogą to być: silniki, pompy, kotły, zbiorniki, piece…Stosując pewne uproszczenie pierwszą grupę moż na przyporządkować do przemysłulekkiego, drugą grupę łatwiej skojarzymy z przemysłem cięż kim oraz elementamiinfrastruktury technicznej. Każ da z tych grup urządzeń stanowi oddzielne wyzwaniearchitektoniczno-konserwatorskie.Po objęciu ochroną konserwatorską obiektówprzemysłu lekkiegonajczęściej okazujesię iż są one pozbawione wyposaż enia związanego z dawną produkcją. Upadłość fabrykioznacza zwykle szybkie wywiezienie i sprzedaż wyposaż enia. Gdy sprzęt pozostaje jegokradzież również przyczynia się do opróż nienia wnętrza. W przypadku najstarszychobiektów dziedzictwa technicznego ich pierwotne wyposaż enie często się nie zachowało. Wwyniku modernizacji procesu produkcji i napraw maszyny o niewielkich gabarytach byływymieniane lub w coraz większym stopniu traciły autentyczność6. Paradoksem jest,że imwiększa utrata wartości zabytkowej, tym większa staje się komercyjna wartość tychbudynków. „Uwolnione od problemu” stanowią w Polsce największą grupę zaadaptowanychchoć niewątpliwie oglądanie ich w zajezdni, na dworcu, na lotnisku, czy w porcie stanowi dla nich właściwykontekst5Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkamiz dnia 23 lipca 2003 Art.6 punkty 1)1)e) oraz 1)2)d)6W Polsce, ze względu na często spotykane zapóźnienie technologiczne, maszyny reprezentujące starszetechnologie miały większą niż w krajach zachodniej europy szansę dotrwania do czasów współczesnych.34na róż ne funkcje obiektów. Proces „czyszczenia” sprawia iż budynek staje się „pustympudłem”, „skorupą” do której łatwo wprowadzić współczesną funkcję bez troszczenia się ostare zabytkowe wyposaż enie.Do dalszej degradacji zabytku techniki moż e dochodzić również w czasie samegoprocesu budowlanego. Przykładem moż e być prace adaptacyjne w czasie urządzaniadrugiego oddziałuMuzeum Sztuki Współczesnej w Łodzi(MS2). Jednym z postulatówkonserwatora było zachowanie i ponowne uż ycie antypoślizgowych,żeliwnych płytpodłogowych usprawniających w przeszłości transport i komunikację pieszą na tereniezakładu. Pod koniec inwestycji, pomimo ujęcia tych elementów w projekcie, zkilkudziesięciu płyt pozostały nieliczne. W efekcie nie wykorzystano ich w czasie aranż acjiwnętrza7.Pozytywnym przykładem wykorzystaniaśladówdawnej funkcji jest inne łódzkiemuzeum -Centralne Muzeum Włókiennictwa.W nim pozostawione płyty, podobne do tychz terenów obecnejManufaktury8, stały się elementem współczesnego projektu stanowiącposadzkę placu wejściowego. Wewnątrz obiektu znajduje się sala, w której znajdują sięwciąż działające maszyny. W taki sposób zarówno na zewnątrz jak i wewnątrz obiektumoż na natrafić na relikty dawnej funkcji.Podobnie podjęto wysiłek zachowania elementów poindustrialnych wZajezdni Sztukiw Szczecinie. Razem z wystawianymi tam tramwajami, autobusami, rowerami imotocyklami zostały potraktowane jako równouprawnione eksponaty. Poza szlifierką do kółi suwnicami, ochroną objęto również szyny oraz trakcję elektryczną w głównej hali.Pozostawienie tych elementów skomplikowało i wydłuż yło proces transformacji. Przewodyelektryczne trzeba było podnieść, aby umoż liwić wstawienie do hali większych eksponatów.Stare szyny utrudniły wykonanie posadzek, przeszkleń kanałów rewizyjnych, a obecnieograniczają dostępność osób niepełnosprawnych9oraz przemieszczanie eksponatów.Znacznie większym wyzwaniem inwestycyjnym i konserwatorskim są pod tymwzględem „mniej elastyczne” zakładyprzemysłu ciężkiego.Problemem moż e być: gabaryturządzeń, ich unikatowy charakter oraz krajobraz urbanistyczny10który tworzą. Dlawiększości obiektów przemysłu cięż kiego jedynymi formami pozwalającymi na ochronęNa podstawie rozmowy z autorami projektu, biurem projektowym Ferdzynowie.Manufaktur to nazwa kompleksu usługowego w którego obrębie znajduje się budynek MS29Więcej w dalszej części rozdziałuDostępność dla osób niepełnosprawnych.10Przykładem polskiego muzeum którego jednym z zadań jest ochrona krajobrazu postindustrialnego jestEkomuzeum im. Jana Pazduraw Starachowicach.874dziedzictwa technicznego jest powołanie muzeum, skansenu, ustanowienie parkukrajobrazowego lub zaaranż owanie przestrzeni róż nych wydarzeń kulturalnych.Większą elastycznością adaptacji cechują się te obiekty techniki, w których procesprodukcji odbywał się równolegle na wielu bliźniaczych ciągach technologicznych. Wtakich przypadkach wytyczne konserwatorskie mogą nakazywać zachowanie jednegokompletnego ciągu produkcji – „świadka” dawnej funkcji. Polskim przykładem takiejdecyzji są dokumenty przygotowane dla potrzeb adaptacji elektrowni tramwajowej przyulicy Przyokopowej w Warszawie. W budynku, w głównej hali kotłowni, znajdowały sięliczne piece i instalacje. Aby zwiększyć powierzchnię ekspozycyjną przewidziano licznerozbiórki, pozostawiając jedynie kocioł nr 811. W późniejszym okresie zdecydowanorównież o zachowaniu suwnicy12i fragmentu automatycznej linii nawęglania. Dlazachowanych elementów wykonano szczegółowe projekty konserwatorskie13.Funkcje przekształcane ze względów czysto komercyjnych - biura, hotele, obiektymieszkalne - są mniej odpowiednie dla zachowania urządzeń technicznych. Wytyczneekonomiczne: cena kupna, koszty wynajmu, ilość jednostek hotelowych, wielkośćprzestrzeni biurowych; nie sprzyjają zachowaniu szczególnie wielko-kubaturowychtechnicznych elementów wnętrza.Jednym z dowodów potwierdzających, iż zabytek techniki moż na objąć ochroną orazzaadoptować bez względu na jego stan zachowania oraz łączyć róż ne estetyki jest FabrykaDAG w Bydgoszczy EXPLOSEUM – Centrum techniki wojennej DAG Fabrik Bromberg wBydgoszczy14. Jest to znakomity przykład ochrony nie tyle urządzeń technicznych ileśladówpo nich. Całą linie produkcyjną tej fabryki zbrojeniowej rozebrała Armia Czerwona,przejmująca te tereny w 19545r.15. Obecnie nie wiadomo w jaki sposób wyglądały dawneurządzenia. Przybliż ony obraz dyspozycji maszyn daje się w ogólnym zarysiezrekonstruować jedynie dzięki zachowanym fragmentom metalowych wsporników,Zgodnie z:Oceną techniczna stanu konstrukcji budynku kotłowni „Starej Elektrowni Tramwajowej” przy ul.Przyokopowej 28 w Warszawie,sporządzoną przez Stołeczne Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej wewrześniu 2003r. Dokumenty zostały mi uprzejmie udostępnione we wrześniu 2011r. przez pracownikówMuzeum Powstania Warszawskiego.12Jak się okazało przydatnej w czasie prowadzenia remontu.13Do wglądu w dokumentacji budowlanej zgromadzonej w dziale technicznym Muzeum PowstaniaWarszawskiego .14Dynamit Aktien-Gesellschaft. Fabryka „DAG Bromberg” powstała w latach 1939-1945. MichałPszczółkowski,Betonowa Tajemnica. Fabryki materiałów wybuchowych DAG,Bydgoszcz 2009, s.715Szacuję sięże z terenu fabryki wywieziono 1300 – 1500 wagonów jej wyposaż enia. Michał Pszczółkowski,Betonowa tajemnica. Fabryki materiałów wybuchowych DAG,Bydgoszcz 2009, s. 91511[ Pobierz całość w formacie PDF ]