aaaaCzęsto usiłujemy ukryć nasze uczucia przed tymi, którzy powinni je poznać.aaaa [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Autor:

Andrzej Marek

Tytuł:

Kodeks karny. Komentarz, wyd. V

Stan prawny:

2010.03.01

WYKAZ SKRÓTÓW

Literatura ogólna1

I. Andrejew i in., Komentarz - I. Andrejew, W. Świda, W. Wolter, Kodeks karny z komentarzem, Warszawa 1973

J. Bafia i in., Komentarz - J. Bafia, K. Mioduski, M. Siewierski, Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 1987

T. Bojarski (red.), Komentarz - T. Bojarski, A. Michalska-Warias, J. Piórkowska-Flieger, M. Szwarczyk, Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2006

K. Buchała (red.), Komentarz - K. Buchała, Z. Ćwiąkalski, M. Szewczyk, A. Zoll, Komentarz do kodeksu karnego, Warszawa 1994

K. Buchała, A. Zoll, Komentarz - K. Buchała, A. Zoll, Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz, Kraków 1998

M. Filar (red.), Komentarz - M. Bojarski, M. Filar, W. Filipkowski, O. Górniok, P. Hofmański, M. Kalitowski, M. Kulik, L.K. Paprzycki, E. Pływaczewski, W. Radecki, Z. Sienkiewicz, Z. Siwik, R.A. Stefański, L. Tyszkiewicz, A. Wąsek, L. Wilk, Kodeks karny. Komentarz (pod red. M. Filara), Warszawa 2008

L. Gardocki, Prawo karne - L. Gardocki, Prawo karne, Warszawa 2009

J. Giezek (red.) Komentarz - J. Giezek, N. Kłączyńska, G. Łabuda, Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz, Warszawa 2007

R. Góral, Komentarz - R. Góral, Kodeks karny. Komentarz praktyczny, Warszawa 2007

O. Górniok i in., Komentarz, t. I i II - O. Górniok, S. Hoc, M. Kalitowski, S.M. Przyjemski, Z. Sienkiewicz, J. Szumski, L. Tyszkiewicz, A. Wąsek, Kodeks karny. Komentarz, t. I i II, Gdańsk 2005

J. Makarewicz, Komentarz - J. Makarewicz, Kodeks karny z komentarzem, Lwów 1935

A. Marek, Prawo karne - A. Marek, Prawo karne, Warszawa 2009

A. Marek, Prawo wykroczeń - A. Marek, Prawo wykroczeń (materialne i procesowe), Warszawa 2008

M. Mozgawa (red.), Komentarz - M. Budyn-Kulik, P. Kozłowska-Kalisz, M. Kulik, M. Mozgawa, Kodeks karny. Komentarz (pod red. M. Mozgawy), Kraków 2006

G. Rejman (red.), Komentarz - E. Bieńkowska, B. Kunicka-Michalska, G. Rejman, J. Wojciechowska, Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz (pod red. G. Rejman), Warszawa 1999

A. Wąsek (red.), Komentarz, t. I - M. Flemming, B. Michalski, W. Radecki, R. A. Stefański, J. Warylewski, A. Wąsek, J. Wojciechowska, J. Wojciechowski, Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz, t. I (pod red. A. Wąska), Warszawa 2004

A. Wąsek (red.), Komentarz, t. II - O. Górniok, W. Kozielewicz, E. Pływaczewski, B. Kunicka-Michalska, R. Zawłocki, B. Michalski, J. Skorupka, Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz, t. II (pod red. A. Wąska), Warszawa 2004

J. Wojciechowski, Komentarz - J. Wojciechowski, Kodeks karny. Komentarz. Orzecznictwo, Warszawa 2002

A. Zoll (red.), Komentarz 1 - G. Bogdan, Z. Ćwiąkalski, P. Kardas, J. Majewski, J. Raglewski, M. Szewczyk, W. Wróbel, A. Zoll, Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz (pod red. A. Zolla), Warszawa 2007

A. Zoll (red.), Komentarz 2 i 3 - A. Barczak-Oplustil, G. Bogdan, Z. Ćwiąkalski, M. Dąbrowska-Kardas, P. Kardas, J. Majewski, M. Rodzynkiewicz, M. Szewczyk, W. Wróbel, A. Zoll, Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz, t. 2 i 3 (pod red. A. Zolla), Kraków 2006

Inne skróty

Apel. Lub. - Apelacja Lubelska

Arch. Krym. - Archiwum Kryminologii

Biul. Inf. SN - Biuletyn Informacyjny Sądu Najwyższego

Biul. Prok. Apel. - Biuletyn Prokuratury Apelacyjnej

CzPKiNP - Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych

Dz. U. - Dziennik Ustaw

d. k.k. lub k.k. z 1969 r. - dawny kodeks karny - ustawa z dnia 19 kwietnia 1969 r. - Kodeks karny (Dz. U. Nr 13, poz. 94 z późn. zm.)

Inf. Praw. - Informator Prawniczy

k.c. - kodeks cywilny - ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.)

k.k. - kodeks karny - ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.)

k.k. z 1932 r. - kodeks karny z dnia 11 lipca 1932 r. - rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej - Kodeks karny (Dz. U. Nr 60, poz. 571 z późn. zm.)

k.k.s. - kodeks karny skarbowy - ustawa z dnia 10 września 1999 r. - Kodeks karny skarbowy (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 111, poz. 765 z późn. zm.)

k.k.w. - kodeks karny wykonawczy - ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557 z późn. zm.)

k.p. - kodeks pracy - ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.)

k.p.c. - kodeks postępowania cywilnego - ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.)

k.p.k. - kodeks postępowania karnego - ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 z późn. zm.)

k.r.o. - kodeks rodzinny i opiekuńczy - ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 9, poz. 59 z późn. zm.)

k.s.h. - kodeks spółek handlowych - ustawa z dnia 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych (Dz. U. Nr 94, poz. 1037 z późn. zm.)

k.w. - kodeks wykroczeń - ustawa z dnia 20 maja 1971 r. - Kodeks wykroczeń (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 109, poz. 756 z późn. zm.)

KZS - Krakowskie Zeszyty Sądowe

lit. - litera

MoP - Monitor Prawniczy

NP - Nowe Prawo

NZ - Narody Zjednoczone

OSN - Orzecznictwo Sądu Najwyższego

OSNKW - Orzecznictwo Sądu Najwyższego - Izba Karna i Wojskowa

OSNPG - Orzecznictwo Sądu Najwyższego (wydane przez Prokuraturę Generalną)

osa - Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych i Sądu Najwyższego

OSP - Orzecznictwo Sądów Polskich

OSPiKA - Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych

Orz. Prok. i Pr. - Orzecznictwo Sądu Najwyższego, Sądów Apelacyjnych, Naczelnego Sądu Administracyjnego i Trybunału Konstytucyjnego (dodatek do czasopisma Prokuratura i Prawo)

Pal. - Palestra

PiP - Państwo i Prawo

PPK - Przegląd Prawa Karnego

PS - Przegląd Sądowy

poz. - pozycja

Probl. Praw. - Problemy Prawne

proj. - projekt

Prok. i Pr. - Prokuratura i Prawo

przep. wprow. - przepisy wprowadzające

PUG - Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego

RPEiS - Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny

rozp. - rozporządzenie

SA - Sąd Apelacyjny

SN - Sąd Najwyższy

tekst jedn. - tekst jednolity

TK - Trybunał Konstytucyjny

St. Praw. - Studia Prawnicze

Uniw. - Uniwersytet

u.p.n. - ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich - ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r. Nr 11, poz. 109 z późn. zm.)

Uzasadnienie - Uzasadnienie projektu k.k.: Nowa kodyfikacja karna. Kodeks karny, Warszawa 1997

w zw. - w związku

WPP - Wojskowy Przegląd Prawniczy

zał. - załącznik

PRZEDMOWA DO PIĄTEGO WYDANIA

Niniejsze, piąte wydanie komentarza zostało rozszerzone oraz uaktualnione przez wykorzystanie najnowszego orzecznictwa i literatury przedmiotu. Uwzględniono w nim i skomentowano wszystkie dotychczasowe nowelizacje kodeksu karnego. Ich wielka liczba (ponad 30), rozległość, a także częste zmiany tych samych przepisów lub instytucji, stwarzają problemy w ustalaniu stanu prawnego i dokonywaniu aktualnej wykładni. Stąd duży nacisk położony jest w komentarzu na objaśnienia zmian legislacyjnych.

Należy podkreślić, że 5 listopada 2009 r. Sejm uchwalił obszerną ustawę nowelizacyjną, która zmieniła liczne przepisy kodeksu karnego oraz wprowadziła nowe uregulowania. Zmiany wprowadzone tą ustawą wchodzą w życie w dniu 8 czerwca 2010 r., po upływie 6 miesięcy od ich ogłoszenia (Dz. U. z 2009 r. Nr 206, poz. 1589). Zostały one uwzględnione i skomentowane, podobnie jak kolejne zmiany, wprowadzone ustawą z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych (Dz. U. Nr 201, poz. 1540) i ustawą z dnia 17 grudnia 2009 r., która zaostrzyła przepisy dotyczące przestępstw pozbawienia człowieka wolności i wzięcia zakładnika (Dz. U. z 2010 r. Nr 7, poz. 46).

Komentarz ten adresowany jest przede wszystkim do praktyków stosujących prawo karne lub korzystających z jego przepisów w codziennej pracy. Może być również przydatny teoretykom prawa, aplikantom sądowym, prokuratorskim i adwokackim, wreszcie studentom pragnącym pogłębić swą wiedzę w dziedzinie prawa karnego.

Komentarz zawiera wykładnię obowiązującego prawa karnego, przy szerokim wykorzystaniu orzecznictwa Sądu Najwyższego i Sądów Apelacyjnych, dotyczących prawa karnego rozstrzygnięć Trybunału Konstytucyjnego oraz literatury przedmiotu. Zagadnienia teoretyczne ujęte są w nim zwięźle, pod kątem ich przydatności dla wykładni obowiązującego prawa (szersze rozważania teoretyczne, zwłaszcza o charakterze historycznym i prawnoporównawczym, znajdzie Czytelnik w moim obszernym podręczniku, pt. Prawo karne, do którego w takich wypadkach odsyłam; wyd. 9, Warszawa 2009).

Prezentując własny system poglądów, nie unikam wskazywania i oceny poglądów wyrażonych w innych komentarzach do kodeksu karnego lub poszczególnych jego części oraz w innych ważniejszych publikacjach. Pozwoli to korzystającemu z tego komentarza na krytyczną refleksję i ukształtowanie własnego przekonania o trafności takiego albo innego rozstrzygnięcia interesujących go kwestii. Sądzę, że takie podejście jest właściwe i rad jestem, że spotyka się z przychylną oceną1.

Autor

Toruń styczeń 2010 r

Art. 1. Istota przestępstwa. Warunki odpowiedzialności

1. Przepisy art. 1 § 1-3 określają warunki odpowiedzialności karnej, a zarazem stanowią podstawę do sformułowania ogólnej definicji przestępstwa. Tak więc przestępstwem jest czyn zabroniony pod groźbą kary przez obowiązującą ustawę, zawiniony i szkodliwy społecznie w stopniu większym niż znikomy. Uzupełniające znaczenie w tej definicji ma przepis art. 115 § 1, wymagający, aby znamiona czynu zabronionego określała ustawa, oraz przepisy art. 7 § 1-3, według których przestępstwo jest zbrodnią lub występkiem, o czym przesądza wysokość zagrożenia karą w ustawie.

2. Przez odpowiedzialność karną należy rozumieć ponoszenie konsekwencji prawnych popełnienia przestępstwa określonych przez prawo karne. Jest to odpowiedzialność karna w znaczeniu ścisłym (sensu stricto), od czego należy odróżnić odpowiedzialność karną w znaczeniu szerokim (sensu largo), obejmującym odpowiedzialność za wykroczenie. Wprawdzie w prawie polskim wykroczeń nie zalicza się do przestępstw (zob. uwagi do art. 7), niemniej odpowiedzialność za wykroczenia opiera się na analogicznych zasadach; rodzajowo zbliżony jest też system kar i środków karnych (zob. art. 18 i 28 k.w.). Można więc powiedzieć, że ukaranie za wykroczenie jest odpowiedzialnością karną o zredukowanych konsekwencjach prawnych. Nie jest ono podstawą recydywy w rozumieniu prawa karnego, nie podlega też notowaniu w Krajowym Rejestrze Karnym - z wyjątkiem skazania na karę aresztu (bliżej zob. A. Marek, Prawo wykroczeń, s. 3 i n.).

3. Do prawa karnego (nawet sensu largissimo) nie można zaliczyć przepisów ustaw administracyjnych przewidujących różnego typu sankcje finansowe, noszące najczęściej nazwę "kary pieniężne", nakładane na podmioty gospodarcze, ich kierowników lub zarządców, a także osoby fizyczne (np. ustawa z dnia 16 marca 1995 r. o zapobieganiu zanieczyszczania morza przez statki, tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 99, poz. 692 z późn. zm.; ustawa z dnia 19 lutego 2004 r. o rybołówstwie morskim, Dz. U. Nr 62, poz. 574 z późn. zm.; ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne, tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 89, poz. 625 z późn. zm.; ustawa z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym, tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 125, poz. 874 z późn. zm.). Jest to odpowiedzialność administracyjna, opierająca się na odmiennych zasadach niż odpowiedzialność karna (zob. W. Radecki (w:) M. Bojarski, W. Radecki, Kodeks wykroczeń. Komentarz, Warszawa 2005, s. 21-27). Rozrost tego typu przepisów, tworzących delikty administracyjne, dla których proponuje się nazwę "prawo administracyjno-karne", budzi jednak zaniepokojenie z uwagi na zjawisko "anektowania" tradycyjnych obszarów prawa karnego i prawa wykroczeń (zob. W. Radecki, ibidem; D. Szumiło-Kulczycka, Prawo administracyjno-karne, Kraków 2004).

4. Nie jest oparta na zasadach kodeksu karnego odpowiedzialność podmiotów zbiorowych, przewidziana w ustawie z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (Dz. U. Nr 197, poz. 1661 z późn. zm.). Wprawdzie warunkiem tej odpowiedzialności jest skazanie za przestępstwo osoby fizycznej działającej "w imieniu" lub "na rzecz" podmiotu zbiorowego, który w wyniku tego przestępstwa odniósł bezprawną korzyść, jednakże charakter prawny odpowiedzialności tego podmiotu jest nad wyraz sporny (wątpliwe zwłaszcza są konstrukcje winy w wyborze lub winy w nadzorze). Bliżej na ten temat zob. B. Namysłowska-Gabrysiak, Ustawa o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary. Komentarz, Kraków 2004; M. Filar, Z. Kwaśniewski, D. Kala, Komentarz do ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary, Toruń 2006.

5. Podmiotowym warunkiem odpowiedzialności karnej jest wina indywidualna, przypisana osobie fizycznej w trybie określonym przez prawo karne (zasada nullum crimen sine culpa). Natomiast przedmiotowym warunkiem tej odpowiedzialności jest popełnienie czynu zabronionego pod groźbą kary. Prawo karne bowiem nie karze za cechy osobowości czy tryb życia (niebezpieczeństwo sprawcy) ani też za myśli lub intencje, choćby zbrodnicze, dopóki nie zostaną "uzewnętrznione" w popełnionym czynie (zasada cogitationis poenam nemo patitur).

6. Czynem zabronionym jest zachowanie się człowieka o znamionach określonych w ustawie karnej (art. 115 § 1). Ustawa typizuje określone wycinki zachowań ludzkich, tworząc w ten sposób poszczególne typy czynów zabronionych (np. kradzież - art. 278 § 1, oszustwo - art. 286 § 1, fałszerstwo dokumentu - art. 270 § 1), przy czym wskazane w dyspozycji przepisu części szczególnej k.k. lub ustawy szczególnej znamiona czynu zabronionego zawsze wymagają "dopełnienia" przez uwzględnienie odpowiednich przepisów części ogólnej k.k., co przede wszystkim dotyczy cech podmiotu (zob. art. 10 § 1 i 2) oraz wymagań w zakresie strony podmiotowej (zob. art. 8 i 9).

7. Pojęcie czynu należy do najbardziej spornych w doktrynie prawa karnego. Pomijając w tym miejscu liczne teorie czynu (naturalistyczne, finalistyczne, socjologiczne, psychospołeczne), należy stwierdzić, że według przeważającego obecnie poglądu czynem jest jedynie sterowane świadomością i wolą zachowanie się człowieka, które ma określone znaczenie w układzie społecznym, tj. podlega wartościowaniu i ocenie (bliżej zob. A. Marek, Prawo karne, s. 95-97).

8. Czyn możemy określić jako przejaw aktywności człowieka realizującej określoną decyzję woli. Może on polegać na działaniu, tj. wykonaniu dającego się wyodrębnić, zintegrowanego zespołu ruchów (czynności) celowych, albo na zaniechaniu, przez które rozumie się nie zwykłą bezczynność, lecz zamierzone powstrzymanie się od działania nakazanego przez prawo. Należy dodać, że istota zaniechania może się wyczerpywać w samym powstrzymaniu się od wymaganego działania (np. niezawiadomienie o przestępstwie - art. 240 § 1) albo pozostawać w związku z określonym w ustawie skutkiem, wpływać przez niepodjęcie oczekiwanego i wymaganego przez prawo działania na jego powstanie. W pierwszym wypadku mówimy o przestępstwie formalnym z zaniechania, w drugim - o przestępstwie materialnym (zob. uwagi do art. 2).

9. Nie są "czynem" zachowania wprawdzie celowe, lecz społecznie irrelewantne (np. drapanie się po głowie, załatwianie potrzeby fizjologicznej), z drugiej zaś strony - zachowania (ruchy) pozostające poza kontrolą woli, np. wykonywane we śnie, w malignie, podczas ataku epilepsji, czy też odruchy bezwarunkowe (refleksyjne). Nie należy tego mylić z tzw. zautomatyzowaniem ruchów (np. kierowcy pojazdu, operatora innej maszyny lub urządzenia), gdyż czynności takie przynajmniej potencjalnie pozostają pod kontrolą świadomości i woli (por. A. Zoll (w:) Komentarz 1, s. 30-32).

Przyjmuje się, że przymus fizyczny nieodporny (vis absoluta) "wyłącza" czyn (np. niekontrolowane wypowiedzi osoby, której przymusowo wstrzyknięto narkotyk; "zaniechanie" czynności nakazanej przez osobę związaną, pozbawioną uderzeniem przytomności itp.). Trafna jest teza wyroku SA w Warszawie z dnia 23 czerwca 1999 r. (II AKa 154/99, OSA 2000, nr 7-8, poz. 50), iż: "Czynem może być tylko zachowanie się człowieka będące "wytworem jego woli", a zachowania (ruchy), wykonywane wyłącznie pod wpływem siły zewnętrznej - przymusu fizycznego - czynem nie są".

10. Dopuszcza się czynu (w tym czynu zabronionego) osoba podejmująca decyzję działania lub zaniechania pod wpływem przymusu względnego (vis compulsiva), zarówno fizycznego, jak i psychicznego (np. bicia, groźby zastrzelenia), mimo że jej wina może być wyłączona, w szczególności ze względu na stan wyższej konieczności (art. 26 § 1-2). Także patologiczny stan psychiki sprawcy, skutkujący jego niepoczytalnością w rozumieniu art. 31 § 1, nie wyłącza popełnienia czynu zabronionego (np. umyślnego zabicia człowieka), aczkolwiek nie przestępstwa - z uwagi na brak winy (z wyjątkiem sytuacji, gdy chodzi o winę "na przedpolu czynu zabronionego" - art. 31 § 3).

11. Pojęcie czynu zabronionego nie jest równoznaczne z pojęciem przestępstwa. Nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony popełniony w warunkach wyłączających bezprawność (np. obrona konieczna - art. 25 § 1) albo winę jego sprawcy (np. niepoczytalność - art. 31 § 1, stan wyższej konieczności - art. 26 § 2), jak również gdy społeczna szkodliwość tego czynu jest znikoma (art. 1 § 2).

Do zaistnienia przestępstwa konieczne jest wystąpienie wszystkich przesłanek określających odpowiedzialność karną. Chodzi tu zarówno o przesłanki obejmowane pojęciem formalnej definicji przestępstwa (zabronienie czynu przez obowiązującą ustawę karną określającą jego znamiona), jak i definicji materialnej (ujemna społecznie treść czynu, jego społeczna szkodliwość). Polskie prawo karne opiera się bowiem na tzw. kompleksowej (formalno-materialnej) definicji przestępstwa (zob. bliżej A. Marek, Prawo karne, s. 92–94).

12. Warunek formalny definicji przestępstwa w postaci zabronienia czynu przez obowiązującą ustawę pełni przede wszystkim funkcję gwarancyjną. Wyraża się ona w zapewnieniu, że nikt nie będzie ścigany i karany za zachowanie (działanie lub zaniechanie), które nie zostało wcześniej zabronione pod groźbą kary przez należycie uchwaloną i ogłoszoną ustawę (zasada nullum crimen et nulla poena sine lege anteriori).

Wymóg promulgacji ustawy karnej w Dzienniku Ustaw oraz wyraźnego określenia w ustawie terminu wejścia jej w życie ma zasadnicze znaczenie dla stanu pewności co do obowiązującego prawa. Przestępność czynów popełnionych przed promulgacją aktu prawnego, uznającego te czyny za karalne, jest wyłączona ze względu na brak powinności, jak i możliwości zapoznania się z treścią tego aktu prawnego (por. wyrok SN z dnia 20 września 1991 r., II KRN 154/91, OSNKW 1992, nr 1–2, poz. 3).

13. Z art. 1 § 1 wynika, że źródłem prawa karnego może być tylko akt prawny rangi ustawowej (standard ustawowy). Oznacza to, że akty prawne niższego rzędu (rozp. Rady Ministrów lub poszczególnych ministrów i in.) nie mogą tworzyć norm prawa karnego. Niekiedy jednak mają znaczenie "dopełniające" regulację ustawową (np. ustalenie występującego w ustawowych znamionach przestępstwa określonego w art. 231 "przekroczenia uprawnień" lub "niedopełnienia obowiązków" przez funkcjonariusza publicznego wymaga uwzględnienia wszystkich przepisów regulujących uprawnienia i obowiązki tego funkcjonariusza - por. wyrok SN z dnia 21 września 1995 r., II KRN 108/95, Orz. Prok. i Pr. 1996, nr 4, poz. 2). W wyroku z dnia 20 lutego 2001 r. (OTK 2001 nr 2, poz. 32) Trybunał Konstytucyjny uznał, że nie narusza zasady nullum crimen sine lege doprecyzowanie znamion przestępstwa w akcie wykonawczym, jeżeli został wydany zgodnie z art. 92 ust. 1 Konstytucji, tj. na podstawie upoważnienia ustawowego i w celu wykonania ustawy.

14. W obecnym porządku prawnym (zob. art. 87 ust. 1 i art. 91 Konstytucji) źródłem prawa karnego są nie tylko ustawy krajowe, lecz także ratyfikowane przez Prezydenta - za zgodą wyrażoną w ustawie - umowy międzynarodowe, które w swej treści zawierają odnoszące się do prawa karnego postanowienia o charakterze normatywnym, nadające się do bezpośredniego stosowania (tzw. self-executing). Należy przy tym pamiętać, że w razie sprzeczności między normą ustawy zwykłej a normą traktatową, pierwszeństwo ma ta druga norma (art. 91 ust. 2 Konstytucji).

15. Z zasady ustawowej określoności przestępstwa wynika zakaz stosowania analogii, tj. podciągania zachowania nieujętego wyraźnie w przepisach obowiązującej ustawy pod zbliżony przepis lub przepisy, aby w ten sposób stworzyć podstawę odpowiedzialności karnej. Zakaz analogii ma także szersze znaczenie, zabraniając jej stosowania na niekorzyść sprawcy w każdej kwestii podlegającej rozstrzygnięciu. Natomiast stosowanie analogii na korzyść sprawcy jest dopuszczalne w sytuacjach braku wyraźnej regulacji rozpatrywanej kwestii (por. wyrok SN z dnia 4 kwietnia 2000 r., II KKN 335/99, Orz. Prok. i Pr. 2000, nr 9, poz. 1).

16. Prawidłowe spełnianie funkcji gwarancyjnej przez zasadę nullum crimen sine lege poenali zależne jest nie tylko od samego faktu zabronienia czynu pod groźbą kary przez obowiązującą ustawę, lecz także od wyraźnego określenia w tej ustawie znamion czynu zabronionego (por. cyt. wyrok SN z dnia 4 kwietnia 2000 r.). Ustawowy opis zabronionego zachowania powinien więc być na tyle precyzyjny, aby nie dopuszczał do rozbieżnych interpretacji rozszerzających lub zwężających sferę penalizacji. Funkcję gwarancyjną najlepiej spełniają znamiona opisowe (np. ujęcie znamion kradzieży - art. 278 § 1), natomiast zagrożenie dla realizacji zasady ustawowej określoności przestępstwa stwarza używanie nazw lub znamion ocennych (np. "znieważenie" człowieka - art. 216 § 1, "czynna napaść" na funkcjonariusza - art. 223, kradzież "z włamaniem" - art. 279 § 1). Dlatego tak ważną rolę spełnia jednolita wykładnia takich przepisów, zwłaszcza w orzecznictwie Sądu Najwyższego.

17....