aaaaCzęsto usiłujemy ukryć nasze uczucia przed tymi, którzy powinni je poznać.aaaa [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Marianna Marek-Ruka

Rehabilitacja społeczna osób niepełnosprawnych

(skrypt)

Wydawnictwo finansowane ze środków Państwowego Funduszu Osób Niepełnosprawnych

Warszawa 1999

SPIS TREŚCI

Przedmowa .......................................................................................   5

I. Przedmiot i zadania rehabilitacji społecznej .............................  7

1. Etymologia, geneza i znaczenie określenia rehabilitacji .......... 7

2. Podstawowe pojęcia w rehabilitacji społecznej ....................... 11

3. Cele i zadania rehabilitacji społecznej .................................... 14

II. Kształtowanie się rehabilitacji społecznej w Polsce

i na świecie .................................................................................   17

1.  Rozwój rehabilitacji społecznej w Polsce .............................. 17

2.  Rozwój rehabilitacji społecznej na świecie ............................ 27

III. Rehabilitacja społeczna i jej obszary działania ....................... 33

1. Rola rodziny w rehabilitacji osób niepełnosprawnych ........... 35

2.   Czas wolny i jego rola w rehabilitacji ..................................... 45

3.  Bariery psychiczne i ich konsekwencje ................................. 53

4.   Bariery społeczne ..................................................................  56

5. Bariery architektoniczne i urbanistyczne - problemy

i sposoby ich rozwiązywania ................................................. 60

6.   Bariery komunikacyjne .......................................................... 66

IV.Czynniki warunkujące skuteczność rehabilitacji społecznej 69

V. Podstawowe kierunki w rehabilitacji społecznej ..................... 73

1.   Integracja społeczna a środowisko ........................................ 73

2.   Rehabilitacja środowiskowa ................................................... 83

VI. Ochrona socjalna i ekonomiczna

osób niepełnosprawnych w Polsce ........................................ 89

1. Zakłady pracy chronionej ....................................................... 89

2. Warsztaty Terapii Zajęciowej ................................................. 90

3. "Medium" i "Medium II"-szansą na tanią pożyczkę ............. 92

4. Pomoc materialna .................................................................. 92

5. Pomoc w formie usług opiekuńczych ..................................... 93

VII. Rola ONZ i innych organizacji działających

na rzecz osób niepełnosprawnych ......................................... 95

1. Działalność ONZ na rzecz rehabilitacji .................................. 95

2. Organizacje pozarządowe i ich rola w rehabilitacji

i integracji ............................................................................. 107

3. Rola PTWK w rozwoju rehabilitacji ....................................... 115

Bibliografia ...................................................................................... 121

" Wartość człowieka jest najcenniejszą wartością świata, a jej ciężar gatunkowy przeważa wszystko w życiu jednostek i społeczeństw".

Maria Grzegorzewska

PRZEDMOWA

W każdej społeczności ludzkiej istnieje pewien procent osób, które z różnorodnych przyczyn odbiegają od normy fizycznej lub psychicznej. Liczne badania wykazują, iż odsetek ten sięga ok. 14 % (A. Hulek 1977, s. 21) ogólnej populacji ludności. W tej liczbie mieszczą się dzieci, młodzież i dorośli.

Stan tych osób zarówno zdrowotny, jak i sprawnościowy powoduje, że często nie są one przystosowane do życia codziennego, do nauki i pracy zawodowej. Dlatego stanowią dla społeczeństwa, państwa i swoich najbliższych bardzo poważny problem. Problem ten dotyczy przede wszystkim skutecznego sposobu udzielenia im pomocy i to takiej, która zapewni im zaspokajanie nie tylko podstawowych potrzeb życiowych, lecz umożliwi znalezienie właściwego miejsca w społeczeństwie zaspokajania potrzeb osób niepełnosprawnych. System rehabilitacji stosowany obecnie w Polsce ukształtowały wieloletnie doświadczenia i wnikliwe badania oraz doświadczenia i wzory innych krajów.

Można więc stwierdzić, iż rehabilitacja - według A. Hulka (1977, s. 22) - to "proces żmudny, złożony, którego głównym zadaniem jest rozwijanie u osób trwale poszkodowanych na zdrowiu maksymalnych zdolności do wykonywania podstawowych codziennych zajęć, przygotowanie do pracy zawodowej oraz stwarzanie korzystnych warunków

Proces rehabilitacji w ciągu ostatnich lat ulegał licznym przeobrażeniom Nastąpiła bowiem zasadnicza zmiana stosunku społeczeństw i polityki państwa wobec osób niepełnosprawnych. Szczególnie dotyczy on rodzaju i zakresu pomocy w zaspokajaniu ich różnych potrzeb.

Należy dodać, iż względy humanitarne i ekonomiczne wobec osób niepełnosprawnych przesądziły o rozwoju rehabilitacji jako najbardziej skutecznej drogi "przywracania życia" ludziom niepełnosprawnym.

Aktualne tendencje w rehabilitacji to dążenie do maksymalnej normalizacji życia osób niepełnosprawnych. Wynikają one z przekona nia, że każdy człowiek niepełnosprawny powinien być tak przygotowany aby jego życie nie różniło się od życia jego pełnosprawnego środowiska

Praktyka wykazuje, że dobrze przygotowany do życia człowiek niepełnosprawny jest równie dobrym pracownikiem, jak człowiek pełno sprawny. Dlatego też w działalności rehabilitacyjnej należy maksymalnie wykorzystać wszystkie możliwości człowieka niepełnosprawnego, które pozwolą na jego aktywność społeczną i zawodową.

W szczególności należy kłaść nacisk na ułatwienia osobom nie pełnosprawnym uczestnictwa w rozwiązywaniu swoich spraw w rodzinie i w życiu zbiorowym.

W związku z uruchomieniem w Wyższej Szkole Pedagogiki Specjalnej - Kolegium Andragogiki Specjalnej - powstała konieczność opracowania skryptów dostosowanych do programu uczelni m.in. z rehabilitacji społecznej osób niepełnosprawnych.

Są one niezbędne także dla znacznej liczby osób, które działają w różnych instytucjach na rzecz osób niepełnosprawnych i podjęły studia z tego zakresu.

Niniejszy tekst może być pomocny w zrozumieniu i przyswojeniu podstawowych założeń rehabilitacji społecznej.

I. PRZEDMIOT i ZADANIA REHABILITACJI SPOŁECZNEJ

Przez długi czas rehabilitacja nie była w naszym kraju przedmiotem teoretycznych analiz i studiów. W związku z tym nie miała w Polsce swojej teorii. Dopiero lata pięćdziesiąte, dzięki pionierskiej działalności A. Hulka na rzecz inwalidów wojennych, przyniosły w tej dziedzinie daleko idące zmiany. Wtedy to bowiem pojawiają się pierwsze opracowania A. Hulka, w których zawarte są analizy i studia dotyczące założeń rehabilitacji inwalidów, a szczególnie jej praktycznych rozwiązań. Stanowiły one pierwsze próby uzasadnionego systemu rehabilitacji inwalidów w Polsce.

1. Etymologia, geneza i znaczenie określenia rehabilitacji

Po raz pierwszy określenie "rehabilitacja" zostało użyte w 1919 r. przez Douglasa C. Mallurtie - dyrektora Nowojorskiego Instytutu Czerwonego Krzyża, który nazwał tak postępowanie medyczne z inwalidami wojennymi. Były to pierwsze próby prowadzone w eksperymentalnej szkole reedukacji i rehabilitacji inwalidów wojennych w Nowym Jorku, zmierzające do przystosowania do życia i pracy inwalidów wojennych -ofiar I wojny światowej (W. Doroszewski, 1960, s. 24).

Brytyjska Rada Rehabilitacji Inwalidów (1944) uznała rehabilitację za "cały zespół usług stosowanych od czasu istnienia u jednostki inwalidztwa aż do momentu, w którym przywrócona jej zostanie zdolność do zwykłej działalności lub działalności najbardziej do niej zbliżonej".

Według H. Kessiera (za A. Haikiem 1969, s. 22) rehabilitacja "... musi być uważana za twórczy proces, w którym zostają użyte i rozwinięte do stanu najwyższego zachowane sprawności fizyczne i umysłowe poszkodowanego. Jest to zorganizowana i systematyczna metoda, poprzez którą fizyczne, umysłowe i zawodowe zdolności jednostki są udoskonalane do stopnia, który pozwala współzawodniczyć inwalidom z równymi szansami z nie inwalidami". W innym miejscu ten sam autor określa rehabilitację jako: ... "przywrócenie choremu sprawności czynnościowej i umożliwienie mu powrotu na uprzednio zajmowane miejsce w rodzinie, pracy zawodowej i społecznej. (A. Hulek 1969, s. 22).

Pierwsze próby definicji rehabilitacji w wydaniu polskim znajdujemy we wczesnych pracach A. Hulka (1957), w których wyjaśnia on, że rehabilitacja to przywracanie zdolności do samodzielnego życia i pracy poszkodowanym na zdrowiu inwalidom.

W późniejszym okresie A. Hulek (1977, s. 11) poszerza nieco swoją definicję i uważa, że rehabilitacja polega na przywracaniu sprawności uszkodzonych organów jednostki lub usprawnianiu jej funkcji, przygotowaniu jej do samodzielnego radzenia sobie w życiu codziennym, do korzystania z różnych form kształcenia, do wykonywania pracy oraz stwarzaniu w środowisku społecznym i otoczeniu fizycznym odpowiednich warunków dla prawidłowego funkcjonowania tej jednostki".

Natomiast według Światowej Organizacji Zdrowia (1968) rehabilitacja to "kompleksowe i skoordynowane stosowanie środków medycznych, socjalnych i zawodowych w celu usprawnienia osób z naruszoną sprawnością organizmu do możliwie najwyższego poziomu (H. Larkowa 1987, s. 17).

Natomiast Encyklopedia Pedagogiczna (1993, s. 678) podaje, iż "rehabilitacja - to kompleksowe, zespołowe działanie i postępowanie w odniesieniu do osób niepełnosprawnych na skutek wad wrodzonych, schorzeń, urazów), które ma na celu przywrócenie tym osobom pełnej lub maksymalnej sprawności fizycznej i psychicznej, możliwość zarobkowania, oraz brania czynnego udziału w życiu społecznym".

Ustawa (z dnia 9.05.1991 r.) "O zatrudnieniu i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych" również zawiera definicję rehabilitacji.

W świetle tej ustawy rehabilitację rozumie się jako "zespół działań organizacyjnych, medycznych, psychologicznych, technicznych i społecznych, zmierzających do osiągnięcia możliwie najwyższego funkcjonowania, jakości życia i integracji społecznej tych osób przy aktywnym ich uczestnictwie". (Dz.U. nr 28, póz. 50, 1993 r.).

Podobnie, różnorodne rozumienie dotyczy terminu inwalida. O dowolności terminologicznej świadczą liczne określenia dotyczące tego zjawiska, np. inwalidztwo, uszkodzenie, kalectwo, upośledzenie.

Pierwsze próby wyjaśnienia tego terminu znaleźć można w różnych słownikach i opracowaniach. A. Hulek w swoich pracach z lat 1950-57 posługując się terminem inwalida uważa, że jest to osoba trwale poszkodowana na zdrowiu, nie mogąca podjąć pracy zawodowej.

Natomiast w świetle polskich przepisów prawnych - inwalidą jest osoba częściowo lub całkowicie niezdolna do zatrudnienia z powodu stałego lub naruszenia sprawności organizmu (Ustawa z dnia 14.12.1982 r. Dz.U. PRL, nr 40).

Podstawowym więc kryterium inwalidztwa w świetle prawa jest zdolność do pracy. W zależności od stopnia niezdolności do pracy zalicza się inwalidów do jednej z trzech grup inwalidzkich. Diagnoza zdolności do pracy zawodowej należy do komisji lekarskich do spraw Inwalidztwa i Zatrudnienia, które są organami Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Najogólniej przyjmuje się, że inwalidą (łac. validus - silny, zdrowy;

in - brak siły, bezsilny, brak zdrowia, chory) jest człowiek, u którego występują wady: defekty fizyczne lub umysłowe, o charakterze trwałym. "Osobę, która ma jakieś ograniczenia pod względem fizycznym (moto-rycznym, sensorycznym), somatycznym lub psychicznym, określamy mianem inwalida, osoba niepełnosprawna, poszkodowana, defektyczna, kaleka". (J. Zabłocki 1992, s. 19).

W ostatnim czasie używa się również takich terminów jak rehabilitacja lecznicza, zawodowa, społeczna i psychiczna.

Rehabilitacja lecznicza to (wg A. Hulka, 1977) proces leczenia zmierzający do usprawnienia jednostki poszkodowanej na zdrowiu pod względem fizycznym i psychicznym (w razie potrzeby do rozwinięcia u niej mechanizmów zastępczych) tak, aby mogła ona pro-

wadzić maksymalnie aktywne życie i być samodzielną. Na rehabilitację leczniczą składa się leczenie kliniczne, kineziterapia (różne techniki leczenia ruchem, ćwiczenia ogólnokondycyjne, zajęcia sportowe i turystyka), psychoterapia, terapia zajęciowa, zaspokajanie potrzeb socjalnych, zaopatrzenie ortopedyczne i preorientacja zawodowa.

Rehabilitację zawodową A. Hulek określa jako proces długotrwały i żmudny, prowadzący do przygotowania jednostki poszkodowanej na zdrowiu do pracy zawodowej; tak, by w miarę możliwości umiejętnościami dorównywały osobom zdrowym.

Natomiast rehabilitacja społeczna według A. Hulka (1997, s. 13) obejmuje dwie zasadnicze sfery zagadnień:

Pierwsza to nauczenie ludzi niepełnosprawnych radzenia sobie ze sobą i swoimi problemami osobistymi, odnalezienia siebie w nowej sytuacji w społeczeństwie, przystosowania się do własnej ułomności i przezwyciężenia jej skutków.

Druga to uczenie się radzenia sobie z sytuacjami w życiu społecznym, gdy już po rehabilitacji medycznej człowiek niepełnosprawny musi przystosować się do roli społecznej, do nowych relacji z otoczeniem:

rodziną, sąsiadami i zakładem pracy.

Rehabilitacja psychiczna to zamierzone oddziaływanie psychologiczne mające na celu adaptację i integracje niepełnosprawnego ze środowiskiem społecznym. Oddziaływanie to opiera się na diagnozie psychologicznej, medycznej, pedagogicznej i jest często związane z psychoterapią i psychoprofilaktyką (T. Gałkowski, i J. Kiwer-ski, 1986, s. 273).

Natomiast według N. C. Gunzgberga (1960) rehabilitacja psychiczna stanowi jedną z form leczenia. Leczyć psychicznie - znaczy rozumieć osobę upośledzoną i przystosować ją do świata, a nie świat do niej.

W świetle przedstawionych powyższych definicji można stwierdzić, że rehabilitację obecnie traktuje się jako system różnorodnych, wzajemnie zależnych oddziaływań medycznych, pedagogicznych, psychologicznych i społecznych. Jest to więc system uzasadnionych twierdzeń i hipotez dotyczących zjawisk, zależności i prawidłowości występujących

w rehabilitacji oraz sposobów przekształcenia tych zjawisk przez człowieka.

Rehabilitacja jako system oddziaływań dostarcza wiedzy o sytuacjach istniejących w obrębie tych działań, analizuje zależności warunkujące przebieg i efekty rehabilitacji oraz formułuje na tej podstawie odpowiednie zasady, wskazuje metody, formy organizacyjne i środki techniczne, służące wywoływaniu pożądanych zmian u inwalidów (osób niepełnosprawnych). Dzięki temu rehabilitacja spełnia funkcję zarówno teoretyczną, jak i praktyczną.

W takim rozumieniu szeroko pojęta rehabilitacja, jako zorganizowany system specjalistycznych oddziaływań stała się jedną z nauk społecznych, zajmujących się przywracaniem w maksymalnym stopniu zdolności inwalidom (osobom niepełnosprawnym) do samodzielnego życia i pracy, a także do uczestniczenia w życiu społecznym.

2. Podstawowe pojęcia w rehabilitacji społecznej

Rehabilitacja, jak już wcześniej wspomniano, jest systemem różnych specjalistycznych oddziaływań zmierzających do przywracania możliwości włączenia inwalidów (osób niepełnosprawnych) w nurt życia rodzinnego, pracy zawodowej i środowiska społecznego. Dlatego też niepełnosprawność należy do jej podstawowych pojęć.

A.Hulek (1980, s. 18) uważa, że "osoba niepełnosprawna", to taka, "która na skutek ograniczeń pod względem fizycznym, somatycznym lub psychicznym ma znaczne trudności w wywiązywaniu się z zadań, jakie stawia przed nią życie codzienne, szkoła, praca zawodowa i czas wolny. Trudności te są zmniejszane lub likwidowane m.in. poprzez rehabilitację".

Podobną definicję osoby niepełnosprawnej znajdujemy w ekspertyzie Komitetu Rehabilitacji i Readaptacji Człowieka PAN (1985, s. 17). Zgodnie z tą definicją: "osoba niepełnosprawna to osoba o naruszonej sprawności psychofizycznej, powodującej ograniczenie funkcjonalne

sprawności lub aktywności życiowej w stopniu utrudniającym pełnienie ról społecznych".

Dodać należy, iż w ostatnich latach termin "inwalida" jest coraz częściej zastępowany określeniem "osoba niepełnosprawna".

Porównując ze sobą terminy "inwalida" i "osoba niepełnosprawna" można zauważyć oprócz ich znacznego podobieństwa także różnice. Polegają one przede wszystkim na akcentowaniu stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu oraz możliwości całkowitej niezdolności do pracy. Oznacza to, że termin "osoba niepełnosprawna" obejmuje większy krąg osób, a zatem ma szerszy zakres aniżeli termin inwalida.

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) podaje następujące definicje:

-inwalidztwo to uszkodzenie oznaczające utratę lub niepełnosprawność struktury lub funkcji psychicznej, fizjologicznej lub anatomicznej;

- niepełnosprawność oznacza wszelkie ograniczenie lub brak (wynikający z uszkodzenia) możliwości wykonywania pewnych czynności, w sposób lub w zakresie uznanym za normalny dla istot ludzkich,

- upośledzenie (niesprawność) oznacza poszkodowanie, w przypadku danej jednostki, wynikające z uszkodzenia lub niepełnosprawności, które ogranicza lub uniemożliwia jej pełnienie takich ról, jakie uznaje się za normalne (wziąwszy pod uwagę wiek, płeć oraz czynniki społeczne i kulturowe) dla takiej osoby. (Piechota S. 1993, s. 53).

Obecnie nie przeciwstawia się tych trzech rodzajów definicji ani też nie podporządkowuje ich sobie. To stanowisko znajduje uzasadnienie w licznych opracowaniach A. Hulka jak i innych specjalistów w zakresie rehabilitacji. Wynika z nich, że terminy takie jak: "inwalida", "osoba niepełnosprawna, czy upośledzona", używane są dla określenia tych samych zadań rehabilitacji.

Podkreślić wypada, że od drugiej połowy lat siedemdziesiątych termin rehabilitacja coraz częściej przez A. Hulka jest stosowany zamiennie z pojęciem rewalidacja. Nie jest to pogląd powszechny, jednak-

że ostatnio coraz częściej w literaturze i praktyce stosowany. Przy czym rehabilitacja odnosi się przeważnie do osób dorosłych, zaś rewalidacja do dzieci i młodzieży niepełnosprawnej - do ich kształcenia i wychowania.

Według A. Hulka (1977, s. 13) stało się jasne, iż w obu sformułowaniach (rehabilitacja i rewalidacja) choć są one odmienne w swym brzmieniu, chodzi o to samo - o działanie kompleksowe i jednolite mające na celu powrót jednostki poszkodowanej na zdrowiu w miarę możliwości do normalnego życia.

Usprawnianie fizyczne, psychiczne i społeczne osoby poszkodowanej (co było i jest przedmiotem zainteresowania rehabilitacji) idzie obecnie w parze z kształceniem specjalnym (co było i jest ideą właściwą rewalidacji) i właściwie dopiero po połączeniu tych obu elementów można mówić o pełnej rehabilitacji. (A. Hulek 1977, s. 13).

Analiza przytoczonych definicji (inwalidztwo, niepełnosprawni) wyraźnie sugeruje, że odchodzi się od fizycznych i medycznych kryteriów na rzecz kryteriów osobowościowych, społecznych i sytuacyjnych. Pedagodzy, psycholodzy i socjolodzy zwracają uwagę na sposób zachowania się jednostki niepełnosprawnej i wynikające z tego konsekwencje dla jej indywidualnego i społecznego rozwoju. Okazuje się bowiem, że na różnych płaszczyznach życia codziennego jak np. szkoła, praca zawodowa, te pierwsze są mniej użyteczne.

Podstawą klasyfikacji w przepisach prawnych jest zachowanie jednostki poszkodowanej w określonych sytuacjach: w domu, w szkole, w zakładzie pracy i czasie wolnym.

Tak więc rehabilitacja jako system oddziaływań obejmuje swoim zasięgiem wszystkie działania medyczne, psychologiczne, zawodowe i społeczne zmierzające do przywrócenia w miarę możliwości poprzedniego stanu sprawności psychofizycznej i przystosowania do społecznych zadań w pracy zawodowej i środowisku społecznym, rodzinnym.

W ramach systemu rehabilitacji wyodrębnia się obecnie rehabilitację medyczną, zawodową i społeczną, a każdy z wymienionych działów rozwinął swoiste metody i formy oddziaływań rehabilitacyjnych. Są one ściśle powiązane ze sobą i stanowią jednolity system rehabilitacji osób niepełnosprawnych. Umożliwia to podejmowanie badań w obrębie poszczególnych działów rehabilitacji i dokonywanie uogólnień będących podstawą teoretyczną rehabilitacji.

Należy podkreślić, iż takie rozumienie rehabilitacji zyskało uznanie dopiero w latach siedemdziesiątych. We wcześniejszych interpretacjach uwzględniano przede wszystkim aspekt pedagogiczny - kształcenie zawodowe jako przygotowanie do pracy. Późniejsza interpretacja rehabilitacji podkreślała znaczenie leczenia i pomocy socjalnej.

Ostatnio zaś eksponuje się rehabilitację społeczną czyli proces zmierzający do przygotowania osoby niepełnosprawnej do życia i współżycia z innymi w rodzinie, w szkole, pracy, różnych sytuacjach życiowych i niwelujący bowiem społeczne i materialne bariery.

W myśl tej definicji można mówić o upośledzeniu szkolnym, rodzinnym i zawodowym.

Takie podejście do procesu rehabilitacji w ogóle, a rehabilitacji społecznej w szczególności, ma duży wpływ m.in. na kształcenie kadry dla potrzeb społecznej i zawodowej rehabilitacji, organizacji kształcenia specjalnego, wypoczynku i rekreacji itp.

3. Cele i zadania rehabilitacji społecznej

Zasadniczym celem wszelkich zabiegów rehabilitacyjnych jest optymalne zmniejszenie różnic w funkcjonowaniu ludzi niepełnosprawnych i sprawnych.

Rehabilitację traktuje się kompleksowo tj. zarówno w aspekcie medycznym, jak i psychicznym, społecznym, z uwzględnieniem komplementarnych strategii oddziaływań.

Wiąże się to z możliwością ingerowania wpływu na ludzkie zachowania - w tym przypadku 3 płaszczyzn:

- postaw i zachowań jednostki,

- dysproporcji emocjonalnych,

- stosunków interpersonalnych.

Jedną z wcześniej wspomnianych strategii oddziaływań jest przystosowanie środowiska materialnego w którym żyją niepełnosprawni, do ich ograniczonych możliwości fizycznych i psychicznych [chodzi tu o wszelkie utrudnienia, bariery].

Drugą strategią jest kształtowanie wśród społeczeństwa właściwych postaw wobec osób niepełnosprawnych; dotyczy to jednostek i całych grup społecznych, organizacji, instytucji, administracji na wszystkich szczeblach.

Wiąże się to z kształtowaniem i z podnoszeniem społecznej świadomości o potrzebach i możliwościach osób niepełnosprawnych.

Ważnym zadaniem rehabilitacji społecznej jest tworzenie i modyfikowanie przepisów prawnych oraz upowszechnianie w społeczeństwie informacji o istniejących przepisach, rozwiązaniach prawnych, a także potrzebach w zakresie kształcenia ogólnego i zawodowego niepełnosprawnych. Duże znaczenie ma poradnictwo w zakresie rehabilitacji i zatrudnienia oraz przysposobienia zawodowego.

Istotnym zadaniem rehabilitacji społecznej jest przełamywanie "społecznego tabu" wokół problemów osób niepełnosprawnych i ich społeczna integracja.

"... Sprawy ludzi niepełnosprawnych powinny być w sposób naturalny wkomponowane w kulturę i cywilizację każdego regionu, państwa i świata..."

A.  Hulek

B. 

II. KSZTAŁTOWANIE SIĘ REHABILITACJI SPOŁECZNEJ W POLSCE i NA ŚWIECIE

1. Rozwój rehabilitacji społecznej w Polsce

Historia rozwoju rehabilitacji w Polsce obfitowała w bogate i interesujące przedsięwzięcia zarówno w zakresie teorii, jak i praktyki.

Pierwsze próby działań w zakresie rehabilitacji znajdujemy w pracach Głównego Urzędu Inwalidzkiego w Ministerstwie Pracy i Opieki Społecznej. W tym to Urzędzie utworzono stanowisko specjalisty ds. rehabilitacji, które w roku 1947 objął A. Hulek.

Pierwszym zadaniem tego urzędu było opracowanie szerokiego programu rehabilitacji inwalidów odpowiadającego potrzebom społecznym oraz koordynowanie ich realizacji.

Zadanie nie było łatwe jeśli weźmie się pod uwagę stan powojennej Polski. Zniszczenia wojenne, brak mieszkań, brak ludzi do pracy, zrujnowany przemysł, brak zakładów leczniczych i specjalistów w zakresię rehabilitacji. Wszystko to utrudniało realizację ambitnych zadań, a często w ogóle ją uniemożliwiało.

Krok po kroku trudności przełamywano, dążono konsekwentnie do celu, którym było leczenie i usprawnianie inwalidów, szkolenie do zawodu i zatrudnianie ich. To była filozofia A. Hulka, której był wierny przez cały okres swej działalności.

Na efekty nie trzeba było długo czekać. Już w 1947 roku Zakłady Przemysłu Metalowego w Poznaniu oraz Fabryka Wagonów we Wrocławiu rozpoczęła szkolenie przyfabryczne inwalidów i zatrudniła ich.

Te pierwsze kursy zostały uroczyście zakończone wręczeniem dyplomów przez miejscowe władze administracyjne. W uroczystościach takich prawie zawsze brał udział przedstawiciel Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej - A. Hulek.

Pierwsza taka uroczystość odbyła się w Katowicach w 1948 roku. Miejscowa prasa donosiła: "... Państwo i społeczeństwo robi pewne wysiłki, aby inwalidom zapewnić warunki życia, otaczać ich należytą opieką, gdyż niejednokrotnie są nimi ci - którzy nie zawahali się życia swego ofiarować krajowi".

Wszystkie te starania ograniczone były jednak możliwościami finansowymi. Przystosowanie inwalidów do życia, włączenie ich w procesy produkcyjne były zagadnieniem bardzo trudnym i wymagającym współdziałania wielu ogniw.

Faktem było, że ówczesne władze państwowe uważały, iż najsłuszniejszą drogą rehabilitacji była aktywizacja inwalidów przez przystosowanie ich do pracy. Sprawa ta była ważna z dwóch zasadniczych powodów. Po pierwsze chodziło o uczynienie z inwalidów, którzy czują się "niepotrzebnymi", wartościowych pracowników, a po drugie, uzupełniano w ten sposób kadrę roboczą, której brak odczuwały różne działy gospodarki krajowej. (T. Lipski, 1948,17.04.).

Już w 1948 roku - wg relacji A. Hulka - inwalidzi pracowali w szeregu fabryk, jak na przykład w Zjednoczeniu Przemysłu Papierowego, w fabryce cukierków "Goplana" w Poznaniu, przy produkcji baterii w "Centrze", u "Cegielskiego" przy składaniu piast rowerowych oraz przy obsłudze dętek w "Stomilu", w Nowej Soli byli zatrudnieni przy przeróbce szczeciny, w Zjednoczeniu Fabryk Dolnośląskich przy obsłudze obrabiarek.

Wg A. Hulka na podkreślenie zasługuje fakt, iż inwalidzi po przeszkoleniu wywiązują się doskonale z powierzonych funkcji. Jednak jak podkreślał należy być ostrożnym w wyborze rodzaju zatrudnienia dla danego typu kalectwa i danego człowieka.

W tym samym roku, 3 listopada odbyło się w Katowicach uroczyste zakończenie kursu przysposobienia ociemniałych do pracy w przemyśle, połączone z wręczeniem świadectw. W uroczystości tej, obok wielu wysokich urzędników Rady Narodowej i Ministerstwa Przemysłu, uczestniczył także A. Hulek. Znamienne były wówczas jego słowa:

"Trzeba raz na zawsze zerwać z fałszywą dobroczynnością i jałmuż-nictwem. Do pracy się nikogo nie zmusza, ale chętnym udziela się "jak najdalej idącej pomocy i poparcia". (Trybuna Robotnicza, 23 XI 1948 r.).

Inicjatywa ta w krótkim czasie została spopularyzowana i sprawiła, że podobne działania podejmowały nie tylko inne zakłady przemysłowe, ale także zakłady rzemieślnicze, usługowe i rolnicze. W ten sposób narodziły się początki rehabilitacji zawodowej, które w latach następnych przybrały szerokie rozmiary.

W trosce o sprawy codzienne inwalidów powołano w 1948 r. służby specjalne działające przy Radach Narodowych. Miały one zapewnić przysposobienie do pracy, szkolenie zawodowe oraz pomoc w zakresie planowego zatrudnienia inwalidów zgodnie z ich przygotowaniem zawodowym oraz możliwościami psycho-fizycznymi.

W tym samym czasie "Dziennik Zachodni" (31 .X.1948 r.) w Katowicach w artykule pt. "Ociemniali inwalidzi pracują" informował; "Na terenie naszego województwa z dn. 1 września uruchomiono pierwszy 2-miesięczny kurs tego typu dla 50 ociemniałych. Wszyscy absolwenci kursu zostali już zatrudnieni w 30 rozmaitych zakładach przemysłu na Śląsku. W pracy nie ustępują pracownikom widzącym, a nawet przekraczają wyznaczone normy".

Natomiast "Gazeta Robotnicza" (31.10.1948 r.)...